15 maja 2021 r. wchodzi w życie, uchwalona 30 marca 2021 r., nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Część przepisów będzie obowiązywała od sierpnia i listopada 2021 r. Zmiany wynikają z konieczności implementacji Dyrektywy UE 2018/843 z 30 maja 2018 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, tzw. Piątej Dyrektywy AML.
Niniejszy wpis skupia się wyłącznie na zmianach przepisów dotyczących działalności banków lub innych instytucji rynku finansowego oraz ich wpływu na obsługę klientów.
Najważniejsze zmiany z punktu widzenia sektora bankowego
Do najważniejszych zmian, o których należy wspomnieć, z punktu widzenia sektora bankowego, należą:
- rozszerzenie definicji beneficjenta rzeczywistego oraz listy podmiotów obowiązanych do przekazywania danych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych;
- wprowadzenie zasad weryfikacji danych gromadzonych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych;
- rozszerzenie listy przypadków obligatoryjnego stosowania przez instytucje obowiązane środków bezpieczeństwa finansowego (także wzmożonych);
- zmiana definicji osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne oraz wprowadzenie obowiązku publikacji i aktualizacji wykazu stanowisk i funkcji publicznych określanych jako eksponowane stanowiska polityczne;
- rozszerzenie listy transakcji mogących świadczyć o wyższym ryzyku prania pieniędzy, wymagających wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego;
- wprowadzenie obowiązku rejestrowania podmiotów prowadzących działalność w zakresie walut wirtualnych;
Warto wspomnieć również o takich zmianach jak:
- umożliwienie weryfikacji tożsamości w formie elektronicznej (profilem zaufanym lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym) zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych zwanym Rozporządzeniem eIDAS;
- podwyższenie kwoty, z 50 do 150 Euro, dotyczącej pieniądza elektronicznego, która nie wymaga identyfikacji klienta, beneficjenta rzeczywistego oraz oceny stosunków gospodarczych;
- rozszerzenie od sierpnia 2021 r. katalogu tzw. “podmiotów obowiązanych”, czyli podmiotów objętych wymogami ustawy, o podmioty zajmujące się księgowością i doradztwem podatkowym, obrotem oraz przechowywaniem dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków (o wartości min. 10000 Euro);
- rozszerzenie zasad stosowania środków bezpieczeństwa finansowego wobec klientów lub transakcji z państwami trzecimi wysokiego ryzyka.
Rozszerzenie definicji beneficjenta rzeczywistego oraz listy podmiotów obowiązanych do przekazywania danych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych
Definicja beneficjenta rzeczywistego uległa nieznacznym zmianom dotyczącym osób prawnych oraz trustów. Doprecyzowano zapisy określające konieczność identyfikacji “każdej osoby fizycznej” będącej beneficjentem rzeczywistym, co nakazuje ustalenie wszystkich osób spełniających warunki zapisane w ustawie. W przypadku trustu, katalog osób spełniających kryteria beneficjenta rzeczywistego poszerzono (jeśli osoby fizyczne czerpiące korzyści z danego trustu nie zostały jeszcze określone) o grupę osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust lub inną osobę sprawującą kontrolę nad trustem, posiadającą uprawnienia lub wykonującą obowiązki równoważne założycielowi, powiernikowi, nadzorcy lub beneficjentowi.
Identyfikacja beneficjenta rzeczywistego, według nowej ustawy od 15 maja 2021 r., polega na ustaleniu obowiązkowo jedynie imienia i nazwiska a pozostałych danych jedynie w przypadku posiadania takich informacji przez bank. Poprzednia ustawa wymagała obligatoryjnie ustalenia również obywatelstwa.
Bank ma z kolei obowiązek dokumentowania wszelkich utrudnień powodujących brak możliwości lub wątpliwości co do ustalenia tożsamości beneficjenta rzeczywistego ale koniecznie z uzasadnieniem czynności podejmowanych w celu jej weryfikacji.
Tylko w takim przypadku może przyjąć za beneficjenta rzeczywistego osobę zajmującą wyższe stanowisko kierownicze u klienta.
Dotychczasowa lista podmiotów wskazanych w art. 58 ustawy, które muszą przekazywać i aktualizować informacje o beneficjentach rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR), została rozszerzona o:
- spółki partnerskie;
- spółdzielnie;
- stowarzyszenia zarejestrowane w KRS;
- fundacje;
- spółki i spółdzielnie europejskie oraz europejskie zgrupowania interesów gospodarczych;
- trusty, których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski, nawiązują stosunki gospodarcze lub nabywają nieruchomość na terytorium Polski w imieniu lub na rzecz trustu.
Obligatoryjnie przepis dla powyższych podmiotów zacznie obowiązywać od listopada 2021 r. ale podmioty te dodatkowo będą miały 3 miesiące na zgłoszenie danych do rejestru.
Wprowadzenie zasad weryfikacji danych gromadzonych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) został stworzony w celu ułatwienia identyfikacji beneficjentów rzeczywistych. Podmioty zobowiązane do przekazywania danych przekazują informacje o beneficjentach rzeczywistych. To na osobie dokonującej zgłoszenia informacji o beneficjentach spoczywa odpowiedzialność za poprawność i kompletność danych. Niestety w rzeczywistości dane przekazywane do CRBR często są niekompletne lub nieprawdziwe. Wynika to rzadziej z celowego ukrywania tych osób a częściej z niewiedzy, szczególnie w przypadku podmiotów o skomplikowanej strukturze właścicielskiej.
Banki weryfikowały dane polegając na domniniemaniu, że dane wpisane do CRBR są prawdziwe. Banki nie mogą polegać wyłącznie na informacjach pochodzących z CRBR ale muszą przeprowadzać własną ocenę ryzyka. Nowelizacja ustawy nakłada na banki (od listopada 2021 r.) dodatkowy obowiązek, w przypadku wykrytych rozbieżności pomiędzy informacjami zgromadzonymi w rejestrze a informacjami o beneficjentach rzeczywistych ustalonymi przez bank, przekazania Ministerstwu Finansów (jako organowi właściwemu CRBR) informacji, wraz z pełną dokumentacją przeprowadzonej analizy. Każdy bank będzie musiał stworzyć wewnętrzne procedury w tym zakresie.
Banki, przed nawiązaniem stosunków gospodarczych, mają obowiązek uzyskania potwierdzenia rejestracji albo odpisu z CRBR lub rejestru prowadzonego we właściwym państwie członkowskim. Klienci z kolei mają obowiązek, na żądanie banku stosującego wobec nich środki bezpieczeństwa finansowego, udostępnienia informacji lub dokumentów pozwalających na identyfikację tożsamości ich beneficjentów rzeczywistych.
Z punktu widzenia klienta korzystającego z usług bankowych oznacza to, w przypadku ujawnienia nieścisłości w rejestrze, utrudnienia:
- w przypadku zawierania nowych umów, m.in.: na prowadzenie rachunków, kredytowych;
- w bieżącej obsłudze już obsługiwanych produktów bankowych w przypadku półrocznej analizy klienta.
Rozszerzenie listy przypadków obligatoryjnego stosowania przez instytucje obowiązane środków bezpieczeństwa finansowego
Nowe zapisy ustawy narzucają na banki od listopada 2021 r. obowiązek częstszego stosowania środków bezpieczeństwa finansowego wobec swoich klientów (z którymi utrzymywane są stosunki gospodarcze), w przypadku jakichkolwiek zmian co do danych ustalonych wcześniej. W tym zakresie instytucje obowiązane mają czas na dostosowanie się do listopada 2021 roku.
Do takich zmian należy zaliczyć przede wszystkim:
- zmiana danych dotyczących klienta lub beneficjenta rzeczywistego;
- zmiana charakteru lub okoliczności stosunków gospodarczych;
- ustawowego, corocznego obowiązku weryfikacji beneficjentów rzeczywistych, w tym wynikającego z ustawy o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami, dotyczących rachunków klientów.
Dla klienta oznacza to częstsze dostarczanie dokumentów do banku. Brak dostarczenia wymaganych dokumentów, w ustalonym przez bank terminie, spowoduje wstrzymanie obsługi klienta (m.in. blokadę konta, wypłatę kredytu) co w przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą może być tragiczne w skutkach.
Od listopada 2021 r., obowiązkiem stosowania środków bezpieczeństwa finansowego zostały objęte podmioty działające w zakresie walut wirtualnych, wobec transakcji z wykorzystaniem waluty wirtualnej o wartości min. 1000 Euro.
Zmiana definicji osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne oraz wprowadzenie obowiązku publikacji i aktualizacji wykazu stanowisk i funkcji publicznych określanych jako eksponowane stanowiska polityczne
Do tej pory nie było jednolitego i spójnego wykazu stanowisk i funkcji publicznych określanych jako eksponowane stanowiska polityczne. Każdy z krajów unijnych, mimo wytycznych, stosował własne kryteria oceny, czy osoba na danym stanowisku powinna być traktowana jako osoba zajmująca eksponowane stanowisko polityczne (PEP). W związku z tym, instytucje obowiązane musiały określać takie osoby we własnym zakresie, co było w znacznym stopniu utrudnione, szczególnie wobec osób z innych krajów.
Piąta Dyrektywa AML nałożyła obowiązek publikacji i aktualizacji przez każde państwo wykazu stanowisk i funkcji publicznych określanych jako eksponowane stanowiska polityczne w danym kraju. Definicja osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne zawarta w polskiej ustawie nie wymienia już z nazwy osób pełniących najważniejsze stanowiska w państwie lub konkretnych nazw instytucji i odwołuje się obecnie właśnie do przepisów krajowych. Opracowany zostanie zamknięty katalog w ramach rozporządzenia Ministra Finansów, który usunie wszelkie pojawiające się wątpliwości wobec kwalifikowania osób. Z definicji wyłączono grupy stanowisk średniego i niższego szczebla, w tym kierowników urzędów terenowych organów rządowej administracji specjalnej.
Więcej informacji na temat osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne znajdziesz we wpisie.
Rozszerzenie listy transakcji mogących świadczyć o wyższym ryzyku prania pieniędzy wymagających wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego
Według ustawy, od listopada 2021 r., wymogiem zastosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego mają być objęte sytuacje, gdy klient nawiązuje stosunki gospodarcze lub zawiera transakcje okazjonalne związane z ropą naftową, bronią, metalami szlachetnymi, produktami tytoniowymi, artefaktami kulturowymi, kością słoniową, gatunkami chronionymi lub innymi przedmiotami o znaczeniu archeologicznym, historycznym, kulturowym i religijnym lub o szczególnej wartości naukowej.
Zmiana nie jest znaczna w tym przypadku, ponieważ większość wymienionych branż była do tej pory uważana za wymagające wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego.
Podobnie wymóg zastosowania wzmożonych środków obowiązywać będzie w przypadku powiązania stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z klientem będącym obywatelem państwa trzeciego i ubiegającym się o prawo pobytu lub obywatelstwo w państwie członkowskim w zamian za transfery kapitałowe, nabycie nieruchomości lub obligacji skarbowych lub inwestycje w podmioty o charakterze korporacyjnym w danym państwie członkowskim.
Wprowadzenie obowiązku rejestrowania podmiotów prowadzących działalność w zakresie walut wirtualnych
Ustawa wprowadza (Rozdział 11a) nowy rejestr podmiotów prowadzących działalność w zakresie walut wirtualnych. Przepisy wejdą w życie od listopada 2021 r. Przedsiębiorca ma obowiązek (jako działalność regulowana) uzyskać wpis do rejestru. W tym przypadku wchodząca w życie ustawa w sumie daje rok na dostosowanie się podmiotów prowadzących już tego typu działalność.
Dodatkowo postawiony jest wymóg niekaralności wobec osób prowadzących działalność (w tym kierujących wykonywaniem czynności), wspólników, uprawnionych do reprezentacji spółki, członków organów zarządzających oraz beneficjentów rzeczywistych.
Osoby fizyczne powinny posiadać wiedzę lub doświadczenie związane z działalnością w zakresie walut wirtualnych udokumentowane ukończeniem szkolenia, kursu lub wykonywania, przez okres co najmniej roku, czynności związanych z działalnością w zakresie walut wirtualnych.
