Ustawa antylichwiarska 2022 – zmiany w udzielaniu pożyczek

17 listopada 2022 roku została opublikowana ustawa o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie przygotowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Ustawa antylichwiarska 2022 w znaczący sposób zmienia zasady działania firm pożyczkowych w Polsce.

Najważniejsze zmiany, które wprowadza nowa ustawa antylichwiarska 2022 dotyczą:

• obowiązku weryfikacji zdolności kredytowej w przypadku udzielania pożyczki konsumenckiej;
• konsekwencji udzielenia pożyczki konsumenckiej osobie nieposiadającej zdolności kredytowej;
• obowiązku przekazywania informacji o zobowiązaniach klientów do Biura Informacji Kredytowej i biur informacji gospodarczej;
• obniżenia maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu;
• ograniczenia maksymalnej kwoty egzekucji w przypadku niespłaconej pożyczki;
• wprowadzenia ograniczenia dla prowadzenia działalności dotyczącej udzielania pożyczek dla firm działających w formie spółki akcyjnej lub sp. z o.o. o kapitale minimum miliona złotych;
• wprowadzenia nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego nad firmami pożyczkowymi;
• wprowadzenia możliwości nakładania wysokich kar na członków zarządu i/lub firmę pożyczkową;
• źródeł finansowania pozyskiwanego przez firmy pożyczkowe do udzielania kredytów konsumenckich;
• odpowiedzialności firm pożyczkowych za działanie pracowników i pośredników kredytowych;
• stosowania przez SKOK-i zasad prawa bankowego do udzielania pożyczek.

W oddzielnym artykule przeczytasz na temat przepisów dotyczących obniżenia maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu, które wchodzą w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia ustawy, czyli 18 grudnia 2022 r.

Ustawa antylichwiarska 2022 – zmiana przepisów innych ustaw

Nowa ustawa antylichwiarska 2022 zmienia przepisy innych ustaw m.in. Kodeksu Cywilnego, Prawa Bankowego, ustawy o kredycie konsumenckim, ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Przepisy ustawy wejdą w życie w ciągu 6 miesięcy od daty opublikowania (13 maja 2023 r.), za wyjątkiem kilku kluczowych przepisów wchodzących w życie po upływie 30 dni (18 grudnia 2023 r.), a w przypadku nadzoru KNF od 1 stycznia 2024 roku.

Obowiązek weryfikacji zdolności kredytowej przy udzielaniu pożyczki konsumenckiej 

Po wejściu w życie nowych przepisów, od 18 maja 2023 r., firmy pożyczkowe, zgodnie z art.7 ustawy antylichwiarskiej, zmieniającej ustawę o kredycie konsumenckim, będą zobowiązane do przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej “na podstawie analizy danych udostępnianych przez zaufanych dostawców gromadzących i przetwarzających dane niezbędne do takiej oceny”, takich jak przede wszystkim Biuro Informacji Kredytowej i biura informacji gospodarczej. W przypadku, gdy uzyskane z tych instytucji dane są niewystarczające do oceny zdolności kredytowej i firma pożyczkowa nie posiada dostępu do innych wiarygodnych źródeł informacji, jest zobowiązana do pozyskania od klienta oświadczenia o dochodach i wydatkach gospodarstwa domowego wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość tychże dochodów. Jeśli kwota pożyczki przekracza dwukrotność wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę publikowanego przez GUS, przedstawienie wymienionych powyżej dokumentów jest obowiązkowe.

Pozyskane oświadczenie o dochodach i wydatkach gospodarstwa domowego ma stanowić załącznik do umowy kredytowej i musi być przechowywane przez firmę pożyczkową przez cały okres spłaty zobowiązania i 3 lata po jego spłacie. 

Firma pożyczkowa musi posiadać stosowną dokumentację potwierdzającą przeprowadzenie odpowiedniej analizy zdolności kredytowej klienta. 

Jeżeli udzieli kredytu konsumenckiego osobie nieposiadającej zdolności kredytowej lub na dzień jego udzielenia osoba ta posiadała zaległości w spłacie innych zobowiązań powyżej 6 miesięcy, a kredyt nie był przeznaczony na spłatę tychże zobowiązań, firma pożyczkowa nie może:

• skutecznie zbyć zobowiązania na rzecz innego podmiotu (np. w drodze przelewu wierzytelności np. firmie windykacyjnej lub funduszowi sekurytyzacyjnemu);
• dochodzić wierzytelności do czasu całkowitej spłaty, wygaśnięcia lub prawomocnego stwierdzenia nieistnienia poprzedniego, zaległego zobowiązania.

Powyższe nie wstrzymuje biegu przedawnienia a w tym czasie firma pożyczkowa nie może naliczać odsetek lub innych pozaodsetkowych kosztów.

Powyższe zasady nie są stosowane, gdy suma określonych w umowie odsetkowych i  pozaodsetkowych kosztów kredytu jest niższa od połowy sumy maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu oraz odsetek maksymalnych.

Przekazywanie danych pożyczkobiorców do BIK

Firmy pożyczkowe, podobnie jak banki, zostały zobowiązane do niezwłocznego (w ciągu 7 dni) przekazywania informacji o wszystkich zawartych umowach kredytu konsumenckiego do Biura Informacji Kredytowej. Dodatkowo są zobowiązane do przekazywania Informacji o zaległościach w spłacie kredytu do Biura Informacji Kredytowej lub biur informacji gospodarczej.

Maksymalna kwota egzekucji w przypadku niespłaconej pożyczki

W związku ze zmianą w art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego i dodaniu § 2¹, w przypadku składania oświadczenia o poddaniu się egzekucji, jako zabezpieczenia zawieranej przez osobę fizyczną pożyczki niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową, kwota poddania się egzekucji nie może być wyższa niż suma: 

• kwoty pożyczki,
• wysokości odsetek maksymalnych liczonych od kwoty pożyczki i okresu, na który została udzielona,
• wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie liczonych od kwoty pożyczki za okres do 6 miesięcy,
• maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu.

Firma pożyczkowa przy składaniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu musi dołączyć dokument potwierdzający wydanie pożyczkobiorcy przedmiotu pożyczki.

Minimalne wymagania dla podmiotów udzielających pożyczek

Po wejściu w życie znowelizowanych przepisów wiele firm pożyczkowych zniknie z rynku, w związku z tym, że nie będą w stanie spełnić rygorystycznych wymogów dalszego prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na udzielaniu pożyczek będących kredytem konsumenckim w rozumieniu ustawy.

Firma pożyczkowa będzie mogła prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której ustanowiono radę nadzorczą.

Kapitał zakładowy firmy pożyczkowej będzie musiał wynosić minimum 1000000 zł.

Minimalna wysokość kapitału zakładowego będzie zaporowym warunkiem dla większości mniejszych firm pożyczkowych. Dla największych graczy na rynku jak Provident, Wonga czy Bocian Pożyczki nie jest to problemem. Już dziś spełniają powyższe warunki.

Firmy pożyczkowe mają czas do 1 stycznia 2024 roku. Jeśli nie uzupełnią kapitału i nie przekształcą się w odpowiednie spółki, zostaną wykreślone z rejestru firm pożyczkowych.

Co ważne, nowe przepisy określają, że osoby pełniące funkcje członka zarządu, rady nadzorczej lub prokurenta w spółce, nie mogły być skazane prawomocnie za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe.

Źródła finansowania udzielania kredytu konsumenckiego przez firmy pożyczkowe

Nowa ustawa antylichwiarska 2022 określa niedozwolone pochodzenie środków przeznaczanych na udzielanie kredytów konsumenckich przez firmy pożyczkowe. Środki te nie mogą pochodzić z depozytów innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, z emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych lub ze źródeł nieudokumentowanych.

Środki na udzielanie pożyczek konsumenckich mogą pochodzić z kredytu bankowego, z pożyczek od podmiotów powiązanych pod warunkiem, że jeśli podmioty powiązane udzielają takich pożyczek, nie gromadzą one środków pieniężnych w wyżej wymienione sposoby.

Powyższe przepisy wchodzą w życie od 18 grudnia 2022 r.

Nadzór KNF nad firmami pożyczkowymi

Od wielu lat powracał temat, czy Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) powinna mieć poza bankami kontrolę nad innymi podmiotami udzielającymi pożyczek. Banki muszą stosować się do dosyć restrykcyjnych wymagań stawianych przez KNF, m.in. w publikowanych rekomendacjach, wymogach kapitałowych, przechodzić drobiazgowe audyty i wykonywać zalecenia pokontrolne. Z drugiej strony, firmy pożyczkowe praktycznie działały bez żadnej kontroli, co często powodowało, że nawet banki przenosiły swoją działalność kredytową do zewnętrznych spółek i zamiast udzielać kredytów, udzielały pożyczek, do których wielu rygorystycznych przepisów nie musiały stosować.

Poza zadaniami administracyjnymi polegającymi na prowadzeniu rejestru firm pożyczkowych i sprawdzeniu zgodności składanych wniosków o rejestrację pod względem formalnym, KNF nie miał praktycznie żadnych narzędzi umożliwiających kontrolę tych podmiotów.

Firmy pożyczkowe, od 1 stycznia 2024 r., będą miały obowiązek przekazywania KNF kwartalnych i rocznych sprawozdań dotyczących udzielania kredytu konsumenckiego zawierających m.in.: liczbę umów i klientów, wartość, okresy trwania umów, walutę i informacje o nieterminowych spłatach.

Dodatkowo sprawozdanie ma zawierać łączną wartość przychodów z tytułu udzielania kredytu konsumenckiego z uwzględnieniem odrębnie przychodów z pozaodsetkowych kosztów kredytu oraz informacji o źródle finansowania udzielania kredytów.

KNF będzie otrzymywał również informacje o osobach pełniących kluczowe stanowiska w firmach pożyczkowych: członkach zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i prokurentach oraz informacje oraz zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego o ich niekaralności.

Nakładanie przez KNF kar na firmy pożyczkowe i ich zarządy

KNF będzie mogła nakładać kary na firmę pożyczkową, jeśli stwierdzi, że ta narusza następujące przepisy ustawy antylichwiarskiej:

• nie wykonuje lub wykonuje nieprawidłowo obowiązek przekazywania informacji i sprawozdań;
• nie wykonuje zaleceń pokontrolnych KNF w określonym terminie;
• prowadzi działalność (także przez pośrednika kredytowego) z naruszeniem lub wbrew przepisom ustawy.

KNF będzie miała możliwość wydania decyzji administracyjnej:

• o nałożeniu kary pieniężnej do 15 milionów złotych na firmę pożyczkową;
• o nałożeniu kary pieniężnej do 150000 zł na bezpośrednio odpowiedzialnego członka zarządu firmy pożyczkowej;
• w formie wniosku do firmy pożyczkowej o odwołanie członka zarządu i/lub zawiesić go w czynnościach do czasu podjęcia uchwały;
• wykreślającej instytucję pożyczkową z rejestru instytucji pożyczkowych, jeśli figuruje, również z rejestru pośredników kredytowych.

Nałożenie kar pieniężnych może nastąpić także, gdy członek zarządu nie pełni już tej funkcji lub firma pożyczkowa została już wykreślona z rejestru.

W przypadku zagranicznych firm pożyczkowych, które działają na polskim rynku udzielając kredytów konsumenckich, w przypadku niestosowania się do krajowych przepisów, KNF może zakazać wykonywania działalności w tym zakresie.

Odpowiedzialność firm pożyczkowych za działanie pracowników i pośredników kredytowych

Zgodnie z art. Art. 59cb. 1. zmienianej ustawy o kredycie konsumenckim również firmy pożyczkowe, jak banki, będą odpowiadać za swoich pracowników, pośredników kredytowych i inne podmioty, za pośrednictwem których udzielają kredytów konsumenckich i wykonują z tym związane czynności. Dotyczy to przede wszystkim zawarcia umowy lub innych czynności związanych z żądaniem od kredytobiorcy odsetek lub pozaodsetkowych kosztów kredytu przekraczających maksymalny poziom określony w ustawie.