Kraje trzecie wysokiego ryzyka w przeciwdziałaniu pranie pieniędzy

Pranie pieniędzy to poważny problem o charakterze międzynarodowym. Kraje oraz instytucje finansowe podejmują różne środki, aby przeciwdziałać temu procederowi. W przypadku niektórych państw, ryzyko prania pieniędzy jest wyższe niż w innych – są to tak zwane „kraje trzecie wysokiego ryzyka prania pieniędzy”. W kontekście globalnych przepływów finansowych i transakcji o charakterze międzynarodowym, istotnym elementem systemu PP/FT jest identyfikacja i właściwe zarządzanie ryzykiem związanym z jurysdykcjami charakteryzującymi się podwyższonym poziomem zagrożenia.

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w transakcjach z krajami podwyższonego ryzyka

W świecie współczesnej gospodarki, pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu stają się coraz poważniejszym problemem. W związku z tym, niektóre kraje są uznawane za obszary o podwyższonym ryzyku prania pieniędzy. Instytucje finansowe muszą wprowadzać specjalne środki bezpieczeństwa, które pozwolą na skuteczniejsze monitorowanie i przeciwdziałanie nielegalnym praktykom.

W procesie identyfikacji krajów o podwyższonym ryzyku prania pieniędzy, istotne są takie czynniki jak: brak przejrzystości systemu finansowego, niewystarczające regulacje prawne, a także słaba współpraca międzynarodowa. Lista tych krajów jest poddawana regularnym aktualizacjom, a instytucje finansowe są zobowiązane do stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego w przypadku współpracy z klientami z takich obszarów.

Stosowanie się do tych wytycznych jest kluczowe dla utrzymania stabilności finansowej i bezpieczeństwa na świecie. Współpraca międzynarodowa oraz dążenie do przyjęcia wysokich standardów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy pozwalają na aktywne zwalczanie tego zjawiska.

Należy pamiętać, że zastosowanie odpowiednich praktyk prewencyjnych i przestrzeganie przepisów AML jest nie tylko obowiązkiem instytucji finansowych, ale również sektorów szczególnie narażonych na ryzyko prania pieniędzy, takich jak handel nieruchomościami czy usługi prawnicze.

Definicja i identyfikacja państw trzecich wysokiego ryzyka

Zgodnie z definicją ustawową, państwo trzecie wysokiego ryzyka to kraj, który nie posiada skutecznego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu, lub ma znaczące braki w tym systemie. Należy jednak podkreślić, że polski ustawodawca nie wskazał wprost listy takich państw, a jedynie określił zasady, którymi powinna kierować się instytucja obowiązana przy ich ustaleniu. Oznacza to, że instytucje obowiązane są zobowiązane do samodzielnej oceny ryzyka związanego z daną jurysdykcją w oparciu o dostępne informacje i wytyczne.

Kraje trzecie wysokiego ryzyka AML

Jakie są najważniejsze cechy państw trzecich o wysokim ryzyku?

Państwa trzecie o wysokim ryzyku mające strategiczne braki w swoich systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu stają się atrakcyjne dla przestępców i organizacji terrorystycznych. Cechy wspólne dla tych krajów to:

• Słabe prawne i regulacyjne ramy przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
• Niedostatecznie rozbudowane systemy kontroli finansowej i nadzoru;
• Słaba współpraca międzynarodowa;
• Duża liczba struktur finansowych o wysokim ryzyku;
• Brak przejrzystości i odpowiedzialności władz.

Czy istnieje wspólna lista krajów o podwyższonym ryzyku?

Komisja Europejska określa listę państw trzecich o wysokim ryzyku (High risk third countries and the International context content of anti-money laundering and countering the financing of terrorism). Pełną listę można znaleźć na jej stronie internetowej. Lista ta jest często aktualizowana i obejmuje kraje, które mają poważne braki w przypadku przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmowi.

Wykaz państw trzecich wysokiego ryzyka – stan z dnia 6 maja 2025 r.

Rola FATF i wytyczne wobec państw trzecich wysokiego ryzyka

Organizacje międzynarodowe, takie jak FATF, opracowują rekomendacje i wytyczne dla państw, które mają na celu zminimalizowanie ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

FATF (Financial Action Task Force) to międzynarodowa instytucja, której głównym celem jest wypracowywanie standardów w dziedzinie przeciwdziałania praniu pieniędzy, finansowaniu terroryzmu i innych powiązanych zagrożeń dla międzynarodowego systemu finansowego, a także promowanie skutecznego ich wdrażania.

FATF publikuje listy krajów i jurysdykcji, które posiadają kluczowe lub strategiczne braki w zakresie PPP/PFT. Wyróżnia się jurysdykcje, wobec których FATF wzywa swoich członków oraz pozostałe jurysdykcje do zastosowania wzmożonych środków należytej staranności proporcjonalnych do zagrożeń. Istnieją również jurysdykcje, wobec których FATF wzywa do zastosowania skutecznych środków zaradczych w celu ochrony międzynarodowego systemu finansowego przed ciągłym i poważnym ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

FATF promuje skuteczne wdrażanie międzynarodowych standardów przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. W krajach podwyższonego ryzyka, instytucje obowiązane takie jak banki, są zobligowane do stosowania bardziej rygorystycznych środków bezpieczeństwa finansowego w relacjach z klientami, dostawcami oraz innymi partnerami biznesowymi. Więcej na temat w artykule: Czarna lista FATF w walce z praniem pieniędzy i terroryzmem.

Jakie konsekwencje niesie dla firm współpraca z krajami wysokiego ryzyka?

Współpraca z krajami wysokiego ryzyka może prowadzić do znaczących konsekwencji dla firm, zwłaszcza w zakresie przepisów prawa gospodarczego. Firmy muszą stosować specjalne środki bezpieczeństwa finansowego w stosunku do klientów, dostawców i innych partnerów mających swoją siedzibę lub działających w krajach podwyższonego ryzyka. Konsekwencje dla firm mogą obejmować:

• Większy obowiązek monitorowania i zgłaszania transakcji
• Konieczność stosowania ścisłych procedur weryfikacji tożsamości klientów i beneficjentów rzeczywistych
• Ryzyko nałożenia sankcji administracyjnych, finansowych lub prawnych w przypadku nieprzestrzegania przepisów
• Potencjalne straty reputacji oraz ograniczenie dostępu do rynków międzynarodowych

Stosowanie się do restrykcji i wymagań w odniesieniu do krajów podwyższonego ryzyka jest kluczowe dla utrzymania stabilności rynków finansowych oraz ochrony przed ryzykiem związanymi z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu.

W praktyce, jeśli odbierasz lub składasz zlecenie przelewu do jednego z krajów określonych jako kraje o wysokim ryzyku, ta operacja płatnicza zostanie zawieszona do czasu dostarczenia dodatkowych informacji i dokumentów dotyczących zlecającego, odbiorcy i transakcji. 

Jeżeli instytucja finansowa nie otrzyma potrzebnych danych oraz dokumentów w określonym terminie, nie będzie w stanie przeprowadzić zawieszonej operacji. W skrajnym przypadku, taka sytuacja może prowadzić nawet do wypowiedzenie umowy np. o prowadzenie rachunku bankowego. 

Implikacje dla instytucji obowiązanych

W przypadku, gdy transakcja lub stosunki gospodarcze związane są z państwem trzecim wysokiego ryzyka, instytucje obowiązane są zobowiązane do stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego. Działania te obejmują m.in.:

• podejmowanie dodatkowych czynności w ramach stosowanych wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego,
• wprowadzanie zintensyfikowanych obowiązków związanych z przekazywaniem informacji lub raportowaniem transakcji,
• ograniczanie zakresu stosunków gospodarczych lub transakcji.

Szczególny nacisk należy położyć na pogłębioną analizę stosunków gospodarczych z klientem. Instytucje obowiązane powinny uzyskiwać szczegółowe informacje na temat celu i zamierzonego charakteru tych stosunków. Kluczowe jest również bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych oraz, w uzasadnionych przypadkach, żądanie od klienta informacji i dokumentów dotyczących źródła pochodzenia wartości majątkowych. Jest to szczególnie istotne przy przyjmowaniu płatności gotówkowych w walutach obcych od nierezydentów spoza UE oraz przy transakcjach wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi o wyższym poziomie anonimowości.

Wyzwania w stosowaniu obowiązków

Stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego w kontekście państw trzecich wysokiego ryzyka wiąże się z pewnymi wyzwaniami. Jednym z nich jest weryfikacja zagranicznych klientów, zwłaszcza podmiotów o skomplikowanej strukturze kapitałowej, w centralnych rejestrach beneficjentów rzeczywistych państw UE i innych państw spoza UE. Problemy te mogą utrudniać prawidłową identyfikację beneficjenta rzeczywistego.

Ponadto, pomimo ustawowych obowiązków nałożonych na instytucje obowiązane, wciąż ujawniane są braki w ich wypełnianiu. Dotyczy to również przekazywania informacji o podejrzanych transakcjach/działalności do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF), które w niektórych sektorach są relatywnie nieliczne.

Instytucje obowiązane, w tym banki i inne instytucje finansowe

Instytucje obowiązane, w tym banki, odgrywają kluczową rolę w identyfikacji i przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Są to podmioty odpowiedzialne za wdrożenie odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego w celu zapobiegania przestępczości finansowej.

W Polsce, do instytucji obowiązanych zalicza się banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, oddziały instytucji kredytowych, instytucje finansowe mające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz oddziały instytucji finansowych niemających siedziby na terytorium Polski. Te podmioty działają zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r.

Instytucje obowiązane są zobowiązane do stosowania szczególnych środków bezpieczeństwa finansowego w przypadku klientów, dostawców i innych partnerów z krajów o podwyższonym ryzyku prania pieniędzy. W tym celu mogą korzystać z listy krajów podwyższonego ryzyka, która pomaga im w automatycznej analizie podmiotów.

System kontroli obejmuje takie elementy jak:

• Identyfikacja i weryfikacja tożsamości klientów oraz procedura Know Your Customer.
• Stałe monitorowanie transakcji.
• Zgłaszanie podejrzanych operacji do odpowiednich organów, takich jak Generalny Inspektor Informacji Finansowej.

W ramach działań przeciwdziałających praniu pieniędzy, banki powinny również dokonywać oceny ryzyka związane ze stosunkami gospodarczymi oraz transakcjami okazjonalnymi, a także oceniać poziom rozpoznanego ryzyka.

Wdrożenie skutecznych procedur przez instytucje obowiązane i banki jest niezbędne dla zwalczania prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Wprowadzenie środków bezpieczeństwa finansowego oraz współpraca z odpowiednimi organami państwowymi są kluczowe dla utrzymania stabilności finansowej oraz ochrony interesów społeczeństwa przed działaniami przestępczymi.

Przejrzystość transakcji i rola klienta

W zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy, przejrzystość transakcji i rola klienta mają kluczowe znaczenie dla identyfikacji i zarządzania ryzykiem. Instytucje finansowe są zobowiązane do monitorowania transakcji, weryfikacji tożsamości swoich klientów oraz zgłaszania podejrzanej działalności.

Transakcje realizowane przez klientów powinny być monitorowane w celu wykrycia wszelkich nietypowych wzorców lub zachowań, które mogą wskazywać na próby prania pieniędzy. Szczególnie ważne jest zwracanie uwagi na transakcje o wysokiej wartości, częstotliwości czy przypadki, w których fundusze są przesyłane do lub z obszarów o wysokim ryzyku.

Klient jest odpowiedzialny za dostarczenie prawdziwych informacji o sobie oraz swojej działalności gospodarczej. Jest również zobowiązany do informowania instytucji finansowej o wszelkich istotnych zmianach w jej profilu ryzyka lub we wzorcach transakcyjnych. Aby pomóc w identyfikacji prania pieniędzy, istnieje obowiązek przestrzegania Międzynarodowych Standardów Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy.

Dokumenty wymagane od klienta mogą obejmować dowód tożsamości, dokumentację związaną z działalnością gospodarczą oraz informacje o pochodzeniu środków użytych do realizacji transakcji. Weryfikacja tych dokumentów może obejmować sprawdzanie ich autentyczności oraz ewentualne dodatkowe badania w przypadku podejrzeń o fałszowanie lub nieprawdziwość danych.

Dzięki ściślej współpracy pomiędzy klientami, instytucjami finansowymi oraz organami regulacyjnymi, możliwe jest zredukowanie ryzyka prania pieniędzy. Stosowanie procedur sprawdzania klientów, monitorowania transakcji i zgłaszania podejrzanej działalności przyczynia się do zwiększenia przejrzystości i utrzymania uczciwego systemu finansowego.

Związki z finansowaniem terroryzmu

Finansowanie terroryzmu to proces pozyskiwania i przekazywania środków finansowych na rzecz organizacji terrorystycznych i pojedynczych terrorystów. Ta forma przestępczości jest ściśle związana z praniem pieniędzy, ponieważ w obu przypadkach chodzi o ukrywanie źródła pieniędzy i przeprowadzanie nielegalnych transakcji finansowych.

Kraje podwyższonego ryzyka prania pieniędzy są często powiązane z finansowaniem terroryzmu, gdyż słabości w ich systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy mogą być wykorzystane przez organizacje terrorystyczne. Dlatego rządy tych krajów powinny zidentyfikować, ocenić i rozumieć ryzyka związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu.

Stowarzyszenia mające powiązania osobowe oraz kontakty z osobami i podmiotami pochodzącymi z krajów podwyższonego ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu są również szczególnie narażone na zagrożenia związane z tymi przestępczymi działaniami (Rozporządzenie delegowane Komisji UE 2016/1675).

W związku z tym, w celu zwalczania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, UE sporządza wykaz państw trzecich wysokiego ryzyka, aby system finansowy UE był w stanie zapobiegać ryzyku związanemu z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu oraz wspierać państwa członkowskie w podejmowaniu odpowiednich środków. Zatem zrozumienie powiązań między praniem pieniędzy a finansowaniem terroryzmu ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznego ograniczenia tych zagrożeń.

Konsekwencje niewywiązania się z obowiązków

Niedopełnienie obowiązków ustawowych w zakresie PP/FT, w tym tych związanych z identyfikacją i zarządzaniem ryzykiem państw trzecich wysokiego ryzyka, może skutkować nałożeniem na instytucje obowiązane dotkliwych kar.

Kary administracyjne: Mogą one zostać nałożone zarówno na instytucje obowiązane, jak i na ich przedstawicieli. Katalog kar jest różnorodny i wpływa na różne aspekty działalności. Obejmują one:

• Kary wpływające na dobre imię instytucji – na przykład publikacja informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przepisów na stronie Biuletynu Informacji Publicznej (BIP);
• Kary uniemożliwiające prowadzenie działalności – takie jak cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej;
• Kary finansowe (pieniężne) na instytucję obowiązaną i/lub na osobę fizyczną odpowiedzialną;
• Zakaz pełnienia obowiązków.

Niezrealizowanie obowiązków AML może prowadzić do odpowiedzialności karnoprawnej. Wprost wskazuje się, że za brak zaraportowania transakcji podejrzanych do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) grożą nie tylko dotkliwe kary finansowe, ale także sankcja karna. Pranie pieniędzy jest odrębnym przestępstwem, zagrożonym surową sankcją karną.

Naruszenia przepisów ustawy AML mogą dotyczyć różnych obszarów, takich jak:

• Brak wdrożenia odpowiednich procedur przewidzianych w ustawie AML,
• Nieustalenie beneficjentów rzeczywistych,
• Brak weryfikacji klientów,
• Nieuwzględnianie czynników geograficznych wskazujących na wyższe ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu,
• Brak analizy danych dotyczących stron transakcji, beneficjentów rzeczywistych lub faktycznych celów transakcji, szczególnie w kontekście ryzyk związanych z handlem nielegalnym, przemytem czy omijaniem sankcji,
• Nieprzestrzeganie wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego wobec państw wysokiego ryzyka,
• Nieprzestrzeganie szczególnych środków ograniczających, takich jak zamrożenie wartości majątkowych czy nieudostępnienie ich wskazanym osobom/podmiotom,
• Brak zgłoszenia transakcji podejrzanej do GIIF.

Podsumowanie

Pojęcie państwa trzeciego wysokiego ryzyka, choć nieujęte w formie konkretnej listy w polskich przepisach, stanowi istotny element oceny ryzyka PP/FT, którą muszą przeprowadzać instytucje obowiązane. Wymaga to od tych instytucji aktywnego działania w zakresie identyfikacji i stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego. Wyzwania związane z weryfikacją zagranicznych podmiotów oraz konieczność dogłębnej analizy źródeł pochodzenia środków podkreślają złożoność tych obowiązków. Skuteczna współpraca krajowych i międzynarodowych organów oraz sankcje za nieprzestrzeganie przepisów stanowią kluczowe mechanizmy wzmacniające system przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w Polsce.

Słownik kluczowych terminów

• AML (Anti-Money Laundering): Przeciwdziałanie praniu pieniędzy. Zbiór przepisów i procedur mających na celu zapobieganie ukrywaniu nielegalnie zdobytych środków finansowych poprzez wprowadzanie ich do legalnego obiegu.
• CFT (Countering the Financing of Terrorism): Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu. Działania mające na celu zapobieganie gromadzeniu i przekazywaniu środków finansowych na rzecz organizacji terrorystycznych lub pojedynczych terrorystów.
• Państwo trzecie wysokiego ryzyka: Kraj, który nie posiada skutecznego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu, lub ma znaczące braki w tym systemie.
• Instytucja obowiązana: Podmiot (np. banki, instytucje finansowe, pośrednicy ubezpieczeniowi, doradcy podatkowi, podmioty prowadzące działalność w zakresie gier losowych), na którym przepisy AML/CFT nakładają określone obowiązki w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
• Wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego: Bardziej rygorystyczne procedury i działania stosowane przez instytucje obowiązane w przypadku klientów, transakcji lub jurysdykcji charakteryzujących się wyższym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
• FATF (Financial Action Task Force): Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy. Międzynarodowa organizacja wyznaczająca standardy w zakresie AML/CFT i monitorująca ich wdrażanie przez państwa członkowskie.
• KYC (Know Your Customer): Poznaj Swojego Klienta. Proces weryfikacji tożsamości i profilu ryzyka klienta prowadzony przez instytucje obowiązane w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
• Beneficjent rzeczywisty: Osoba fizyczna lub fizyczne, która faktycznie sprawuje kontrolę nad danym podmiotem lub transakcją, nawet jeśli nie jest formalnie wskazana jako właściciel.
• GIIF (Generalny Inspektor Informacji Finansowej): Polski organ państwowy odpowiedzialny za gromadzenie i analizę informacji dotyczących podejrzanych transakcji finansowych w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
• Basel AML Index (Bazylejski Indeks AML): Niezależny globalny ranking oceniający ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w poszczególnych jurysdykcjach.

Najczęściej zadawane pytania – kraje trzecie wysokiego ryzyka: