Indeks Percepcji Korupcji 2024: Globalne trendy, korupcja w Polsce, analiza danych

Korupcja pozostaje jednym z najbardziej palących wyzwań współczesnego świata, wpływając negatywnie na stabilność polityczną, wzrost gospodarczy oraz sprawiedliwość społeczną. Indeks Percepcji Korupcji (CPI), opracowywany corocznie przez Transparency International, stanowi kluczowe narzędzie w ocenie globalnych wysiłków na rzecz zwalczania tego zjawiska. Niniejszy wpis ma na celu przedstawienie szczegółowej analizy CPI za rok 2024, ze szczególnym uwzględnieniem globalnych trendów, sytuacji w Polsce oraz dogłębnej analizy danych, które składają się na ten złożony wskaźnik.

W najnowszym Indeksie Percepcji Korupcji (CPI) za 2024 rok, Transparency International analizuje poziom korupcji w sektorze publicznym w 180 krajach i terytoriach na całym świecie. 

Czym jest Indeks Percepcji Korupcji?

Indeks Percepcji Korupcji (CPI – Corruption Perceptions Index) to wskaźnik złożony, agregujący dane z różnych źródeł, odzwierciedlających percepcję poziomu korupcji w sektorze publicznym. W przeciwieństwie do bezpośrednich pomiarów, CPI opiera się na opinii ekspertów i przedsiębiorców, co pozwala na uchwycenie subtelnych, trudnych do zmierzenia aspektów korupcji.

Metodologia

Metodologia indeksu opiera się na agregowaniu danych z różnych źródeł, które odzwierciedlają percepcję poziomu korupcji w sektorze publicznym. CPI nie mierzy bezpośrednio obiektywnego poziomu korupcji, ale opiera się na opiniach ekspertów i przedsiębiorców, co pozwala na uchwycenie trudnych do zmierzenia aspektów tego zjawiska. Poniżej przedstawiono kluczowe elementy metodologii CPI:

• Źródła danych:
  • CPI 2024 opiera się na 13 różnych źródłach danych pochodzących od 12 niezależnych instytucji.
  • Do źródeł tych należą m.in.: African Development Bank, Bertelsmann Stiftung, Economist Intelligence Unit, Freedom House, World Bank, World Economic Forum i World Justice Project.
  • Źródła danych używane do konstrukcji CPI muszą spełniać ściśle określone kryteria, aby mogły zostać uznane za wiarygodne.
• Kryteria wyboru źródeł danych:
  • Wiarygodność metodologiczna i reputacja instytucji: Źródło musi pochodzić od profesjonalnej instytucji, która jasno dokumentuje metody zbierania danych i podejście pomiarowe. Transparency International ocenia rzetelność metodologii.
  • Zgodność koncepcyjna danych: Wszystkie źródła danych muszą być powiązane z poziomem korupcji lub ryzykiem korupcji w sektorze publicznym. Pytania mogą dotyczyć określonego „typu” korupcji lub skuteczności mechanizmów zapobiegania korupcji.
  • Ilościowa szczegółowość: Skale używane przez źródła danych muszą umożliwiać wystarczające zróżnicowanie danych (co najmniej czteropunktowa skala) w odniesieniu do postrzeganego poziomu korupcji w różnych krajach, tak aby można je było przeskalować do skali CPI 0-100.
  • Porównywalność między krajami: Dane źródłowe muszą być porównywalne między krajami i nie mogą być specyficzne dla danego kraju. Źródło musi mierzyć to samo pojęcie we wszystkich krajach i przy użyciu tej samej skali.
  • Dostępność danych z wielu lat: Źródła, które rejestrują percepcję korupcji w jednym punkcie czasowym, ale nie są powtarzane w czasie, są wykluczone.
• Standaryzacja danych:
  • Dane ze wszystkich źródeł są standaryzowane do skali 0-100, gdzie 0 oznacza wysoki poziom korupcji, a 100 – bardzo niski.
  • Standaryzacja ta jest osiągana poprzez odjęcie średniej każdego źródła w roku bazowym od wyniku każdego kraju, a następnie podzielenie przez odchylenie standardowe tego źródła w roku bazowym.
  • Wyniki są przekształcane do skali CPI poprzez pomnożenie przez odchylenie standardowe w roku 2012 (20) i dodanie średniej CPI w roku 2012 (45).
  • Niektóre źródła są kodowane w przeciwnym kierunku (niższe wyniki wskazują na niższy poziom korupcji) i są odwracane poprzez pomnożenie każdego wyniku przez -1.
• Obliczanie średniej:
  • Aby kraj mógł zostać uwzględniony w CPI, musi być oceniony przez minimum trzy źródła.
  • Wynik dla danego kraju jest obliczany jako średnia arytmetyczna wszystkich dostępnych wystandaryzowanych wyników dla tego kraju.
  • Wyniki są zaokrąglane do liczb całkowitych.
• Mierzenie niepewności:
  • Wynik jest podawany wraz z błędem standardowym i przedziałem ufności, co odzwierciedla zmienność w wartości danych źródłowych.
  • Oblicza się również statystycznie istotne zmiany w wynikach CPI.

Metodologia jest regularnie poddawana audytom i aktualizacjom, aby zapewnić jej wiarygodność i porównywalność w czasie. Zmiany w metodologii wprowadzono w 2012 roku, co umożliwiło porównywanie wyników na przestrzeni lat.

Co wskaźnik CPI mierzy, a czego nie?

CPI jest wskaźnikiem, który mierzy postrzegany poziom korupcji w sektorze publicznym danego kraju lub terytorium. Jest to wskaźnik złożony, który łączy dane z co najmniej trzech źródeł, a nawet trzynastu badań i ocen korupcji, zebranych przez różne renomowane instytucje. CPI nie jest miarą obiektywnego poziomu korupcji, ale odzwierciedla opinie ekspertów i przedsiębiorców na temat korupcji w sektorze publicznym.

Co CPI mierzy:

• Przekupstwo (łapówkarstwo).
• Malwersacje (sprzeniewierzenie) funduszy publicznych.
• Wykorzystywanie stanowisk publicznych dla prywatnych korzyści bez ponoszenia konsekwencji.
• Zdolność rządów do powstrzymywania korupcji i wdrażania skutecznych mechanizmów uczciwości w sektorze publicznym.
• Biurokrację i nadmierne obciążenia biurokratyczne, które mogą zwiększać możliwości korupcji.
• Merytokrację (system, w którym awans zależy od umiejętności) w przeciwieństwie do nepotyzmu (faworyzowania rodziny i przyjaciół) w służbie cywilnej.
• Skuteczne ściganie karne urzędników dopuszczających się korupcji.
• Odpowiednie przepisy dotyczące ujawniania informacji finansowych i zapobiegania konfliktom interesów dla urzędników publicznych.
• Ochronę prawną dla sygnalistów, dziennikarzy i śledczych, którzy zgłaszają przypadki przekupstwa i korupcji.
• Przejmowanie państwa przez wąskie, partykularne interesy.
• Dostęp społeczeństwa obywatelskiego do informacji o sprawach publicznych.

Czego CPI nie mierzy:

• Percepcji lub doświadczeń obywateli związanych z korupcją.
• Oszustw podatkowych.
• Nielegalnych przepływów finansowych.
• Podmiotów umożliwiających korupcję (prawników, księgowych, doradców finansowych itp.).
• Prania pieniędzy.
• Korupcji w sektorze prywatnym.
• Niejawnych gospodarek i rynków.

CPI skupia się na percepcji korupcji w sektorze publicznym i nie odzwierciedla korupcji w całym kraju lub społeczeństwie. Warto również zauważyć, że nawet kraje z niskimi wynikami CPI wykazują troskę o korupcję. CPI służy jako wskaźnik, który ma na celu zwrócenie uwagi na problem korupcji i zachęcenie do działań antykorupcyjnych.

Ograniczenia CPI

CPI ma pewne ograniczenia, które należy wziąć pod uwagę przy interpretacji jego wyników. CPI nie mierzy obiektywnego poziomu korupcji, ale opiera się na percepcji korupcji w sektorze publicznym wśród ekspertów i przedsiębiorców.

Oto niektóre z kluczowych ograniczeń CPI:

• Zakres pomiaru: CPI koncentruje się na korupcji w sektorze publicznym i nie obejmuje innych form korupcji, takich jak korupcja w sektorze prywatnym, pranie pieniędzy, oszustwa podatkowe czy przepływy finansowe.
• Percepcja vs. rzeczywistość: Wskaźnik mierzy percepcję korupcji, a nie rzeczywisty poziom korupcji. Percepcja ta może być kształtowana przez wiele czynników, takich jak doniesienia medialne, polityka czy nastroje społeczne, które nie zawsze odzwierciedlają rzeczywistą sytuację.
• Niejednorodność źródeł danych: CPI agreguje dane z różnych źródeł, które mogą stosować różne definicje i metody pomiaru korupcji. Mimo że źródła te są standaryzowane, pewna niejednorodność pozostaje.
• Ograniczona liczba krajów: Aby kraj mógł zostać uwzględniony w CPI, musi być oceniony przez minimum trzy źródła danych. Z tego powodu, niektóre kraje nie są uwzględniane w rankingu, co nie oznacza, że korupcja w nich nie występuje.
• Niekompletny obraz: Wskaźnik nie przedstawia pełnego obrazu korupcji w danym kraju. Jest to jedynie wskaźnik percepcyjny, który powinien być uzupełniany innymi badaniami i analizami dotyczącymi korupcji.
• Wpływ na klimat: CPI nie mierzy bezpośrednio wpływu korupcji na zmiany klimatyczne, ale wskazuje na silny związek między korupcją a problemami środowiskowymi. Kraje z wysokim poziomem korupcji często mają trudności z wdrażaniem skutecznych polityk klimatycznych i ochroną środowiska.
• Szybkość zmian: Wskaźnik może nie odzwierciedlać szybko zachodzących zmian w poziomie korupcji w danym kraju. Zmiany w wynikach CPI mogą być statystycznie nieistotne, zwłaszcza w krótkim okresie czasu.
• Autorytarne reżimy: CPI może nie w pełni oddawać sytuację w krajach autorytarnych, gdzie kontrola korupcji może być realizowana odgórnie, ale kosztem wolności obywatelskich i braku transparentności.

Pomimo tych ograniczeń, CPI pozostaje najszerzej stosowanym wskaźnikiem korupcji na świecie. Dzięki globalnemu zasięgowi i agregacji danych z wielu źródeł, umożliwia porównywanie krajów i monitorowanie zmian w czasie. Należy jednak pamiętać o jego ograniczeniach i interpretować wyniki w kontekście innych dostępnych informacji o korupcji w danym kraju.

Globalne trendy w CPI 2024

Globalne trendy w Indeksie Percepcji Korupcji 2024:

• Stagnacja na niskim poziomie: Średni globalny wynik CPI utrzymuje się na poziomie 43 punktów na 100, co wskazuje na brak postępów w globalnej walce z korupcją. Ponad dwie trzecie krajów osiąga wynik poniżej 50.
• Poprawa i pogorszenie wyników: Od 2012 roku 32 kraje znacząco zmniejszyły poziom korupcji, ale aż 148 krajów pozostało w stagnacji lub zanotowało pogorszenie.
• Regionalne różnice:
  • Bliski Wschód i Afryka Północna odnotowały niewielki wzrost średniego wyniku, ale region ten nadal boryka się z konfliktami i autorytaryzmem.
  • Europa Wschodnia i Azja Centralna mają drugi najniższy średni wynik na świecie, pogarszany przez słabe systemy sprawiedliwości.
  • Afryka Subsaharyjska osiąga najniższe wyniki, a postęp hamują zmiany klimatyczne i konflikty.
  • Europa Zachodnia i Unia Europejska odnotowują pogorszenie wyników z powodu wpływu interesów biznesowych i słabego egzekwowania prawa.
  • Ameryka Łacińska musi pilnie zająć się bezkarnością, ochroną przestrzeni obywatelskiej i ograniczeniem wpływu przestępczości zorganizowanej i elit w polityce.
  • Azja i Pacyfik odnotowuje spadek średniego wyniku, a błędne koła korupcji i skutki zmian klimatycznych zbierają swoje żniwo.
• Najniżej i najwyżej oceniane kraje:
  • Dania po raz siódmy z rzędu zajmuje pierwsze miejsce w rankingu z wynikiem 90.
  • Finlandia i Singapur zajmują drugie i trzecie miejsce z wynikami odpowiednio 88 i 84.
  • Południowy Sudan (8), Somalia (9) i Wenezuela (10) znajdują się na końcu indeksu. Przyczyną słabej pozycji tych państw są konflikty zbrojne, niestabilność polityczna oraz brak skutecznych instytucji państwowych.
  • Istotne zmiany: Wśród krajów, które zanotowały znaczący wzrost wskaźnika, należy wymienić Bahrajn (+17 od 2018 roku) i Wybrzeże Kości Słoniowej (+13 od 2015 roku). Z kolei Eswatini (-16 od 2014 roku) i Austria (-10 od 2019 roku) odnotowały największy spadek.
• Zagrożenia dla aktywistów: Osoby występujące przeciwko zmianom klimatycznym są narażone na przemoc, zastraszanie, a nawet zabójstwa w krajach o wysokim poziomie korupcji.

Podsumowując, CPI 2024 ujawnia, że korupcja pozostaje poważnym globalnym problemem, który utrudnia zrównoważony rozwój, pogłębia kryzys klimatyczny i podważa demokrację.

Korelacja między CPI a innymi wskaźnikami

CPI jest często analizowany w kontekście innych wskaźników, aby lepiej zrozumieć złożone zależności między korupcją a różnymi aspektami funkcjonowania państw i społeczeństw. Korelacje między CPI a innymi wskaźnikami mogą dostarczyć cennych informacji na temat wpływu korupcji na rozwój gospodarczy, polityczny i społeczny.

Związek CPI z innymi wskaźnikami:

• Demokracja: Istnieje silna korelacja między poziomem demokracji a wynikami w CPI. Kraje o silnych, niezależnych instytucjach demokratycznych i wolnych wyborach zazwyczaj osiągają wyższe wyniki, co wskazuje na niższy poziom postrzeganej korupcji w sektorze publicznym. Z kolei kraje z represyjnymi reżimami autorytarnymi mają zazwyczaj niskie wyniki. Na przykład, pełne demokracje osiągają średni wynik w CPI na poziomie 73, podczas gdy reżimy niedemokratyczne tylko 33.
• Wolność obywatelska: CPI koreluje z poziomem wolności obywatelskich w danym kraju. Kraje, w których gwarantuje się i chroni wolność słowa, zgromadzeń i stowarzyszeń, zazwyczaj lepiej kontrolują korupcję.
• Związek z klimatem: Korupcja osłabia działania na rzecz klimatu, ponieważ fundusze przeznaczone na redukcję emisji i ochronę narażonych populacji są sprzeniewierzane lub niewłaściwie wykorzystywane. Ponadto, korupcja utrudnia wdrażanie polityk mających na celu walkę ze zmianami klimatycznymi i prowadzi do degradacji środowiska. Kraje z niższym poziomem korupcji są na ogół lepiej przygotowane do radzenia sobie z wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatycznymi.
  • Ochrona środowiska: Kraje z lepszą kontrolą korupcji mają tendencję do osiągania lepszych wyników w zakresie ochrony środowiska.
  • Bezpieczeństwo obrońców środowiska: W krajach o wysokim poziomie korupcji, obrońcy praw człowieka i środowiska są bardziej narażeni na przemoc, zastraszanie, a nawet zabójstwa.
  • Kryzys klimatyczny: CPI wskazuje, że korupcja przyczynia się do kryzysu klimatycznego, między innymi poprzez utrudnianie rozwoju i wdrażania krytycznych polityk klimatycznych i środowiskowych.
  • Gotowość do adaptacji do zmian klimatycznych: Kraje o niższym poziomie korupcji generalnie wykazują lepszą gotowość do radzenia sobie z wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatycznymi.
  • Wpływ na fundusze klimatyczne: CPI pośrednio wskazuje, że korupcja zagraża funduszom przeznaczonym na łagodzenie i adaptację do skutków globalnego ocieplenia.
• Wpływ lobbingu: CPI pośrednio wskazuje, że wpływ lobbingu, zwłaszcza ze strony firm paliwowych i producentów samochodów, utrudnia wysiłki na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Podsumowując, CPI jest użytecznym narzędziem do oceny poziomu korupcji w sektorze publicznym i analizowania jego związku z innymi ważnymi wskaźnikami. Analiza korelacji CPI z innymi wskaźnikami pozwala na lepsze zrozumienie wpływu korupcji na różne aspekty funkcjonowania państwa i społeczeństwa oraz na identyfikację obszarów, w których walka z korupcją jest szczególnie ważna.

Nowe technologie w zwiększaniu transparentności

Można wywnioskować, że technologie odgrywają pośrednią rolę w zwiększaniu transparentności i odpowiedzialności, co jest kluczowe w zapobieganiu korupcji.

Aby skutecznie walczyć z korupcją i jej negatywnym wpływem na klimat, rządy i organizacje międzynarodowe muszą priorytetowo traktować integrację solidnych środków antykorupcyjnych w finansowanie, polityki i projekty klimatyczne. Istotne jest, by informacje na temat finansowania klimatu, projektów i kontraktów były otwarte, dostępne i rozpowszechniane w odpowiednim czasie.

Można przypuszczać, że nowe technologie mogą być wykorzystywane w następujących obszarach:

• Monitorowanie przepływów finansowych: Technologie takie jak blockchain mogą zwiększyć transparentność transakcji finansowych, utrudniając ukrywanie nielegalnych środków.
• Analiza danych: Narzędzia do analizy danych mogą pomóc w identyfikowaniu wzorców korupcyjnych i nieprawidłowości w zamówieniach publicznych i innych obszarach.
• Platformy do zgłaszania nieprawidłowości: Technologie mogą ułatwić zgłaszanie przypadków korupcji, zapewniając anonimowość i ochronę sygnalistom.
• E-administracja: Cyfryzacja usług publicznych może zmniejszyć możliwości korupcji poprzez ograniczenie kontaktu urzędników z obywatelami i zwiększenie transparentności procesów.
• Sztuczna inteligencja (AI): AI może być wykorzystywana do automatycznego wykrywania podejrzanych transakcji i zachowań, analizowania dokumentów i identyfikowania konfliktów interesów.

Korupcja w Polsce na tle CPI 2024

Wynik Polski:

• Pozycja Polski w CPI: Wynik Polski w CPI 2024 to 453 punkty, co plasuje ją w okolicach 53. miejsca na świecie.
• Zmiany w czasie: Od 2012 roku, wynik Polski w CPI wykazuje tendencję spadkową, co budzi poważne zaniepokojenie.

Czynniki wpływające na wynik Polski:

• Mocne strony: Do mocnych stron Polski w kontekście walki z korupcją można zaliczyć stosunkowo dobrze rozwinięte społeczeństwo obywatelskie oraz dostęp do informacji publicznej.
• Słabe strony: Obszary wymagające poprawy to przede wszystkim niezależność sądownictwa, transparentność finansowania partii politycznych oraz skuteczność ścigania przestępstw korupcyjnych.
• Porównanie z innymi krajami regionu: Wynik Polski jest niższy niż średnia dla krajów Unii Europejskiej i porównywalny z innymi państwami Europy Środkowo-Wschodniej, takimi jak Węgry (41) czy Bułgaria (43).

Rekomendacje dla Polski:

• Wzmocnienie instytucji: Niezbędne jest wzmocnienie niezależności i efektywności instytucji antykorupcyjnych, takich jak sądownictwo, prokuratura i służby specjalne.
• Transparentność i dostęp do informacji: Konieczne jest zapewnienie szerokiego dostępu do informacji publicznej i transparentności w procesach decyzyjnych, w tym poprzez jawność finansowania partii politycznych i rejestr lobbystów.
• Edukacja i świadomość: Ważne jest podnoszenie świadomości społecznej na temat skutków korupcji i promowanie postaw antykorupcyjnych, zwłaszcza wśród młodego pokolenia.
• Współpraca międzynarodowa: Polska powinna aktywnie uczestniczyć w międzynarodowych inicjatywach antykorupcyjnych i wymieniać doświadczenia z innymi krajami, w szczególności w ramach Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Zmiany w Raporcie za 2024 rok w porównaniu do 2023

Raport CPI za 2024 rok w większym stopniu koncentruje się na wpływie korupcji na kryzys klimatyczny, a także uwzględnia specyficzne zagrożenia dla aktywistów środowiskowych. Raport za 2023 rok kładzie nacisk na powiązania między korupcją a niesprawiedliwością w systemach prawnych. Oba raporty podkreślają globalny charakter problemu korupcji, ale różnią się w szczegółowej analizie i zaleceniach.

Oto tabela porównująca kluczowe aspekty raportów CPI z 2023 i 2024 roku:

Podsumowanie

Analiza CPI 2024 ujawnia złożoność problemu korupcji na świecie i w Polsce. Kluczowe wnioski płynące z tego raportu wskazują na stagnację w globalnych wysiłkach antykorupcyjnych, negatywny wpływ korupcji na demokrację, klimat i prawa człowieka oraz potrzebę podjęcia zdecydowanych działań na rzecz wzmocnienia instytucji, zwiększenia transparentności i podnoszenia świadomości społecznej. Wyzwania te wymagają kompleksowego podejścia i zaangażowania wszystkich aktorów – rządu, biznesu, społeczeństwa obywatelskiego i każdego obywatela.

Słowniczek kluczowych pojęć

• Indeks Percepcji Korupcji (CPI): Wskaźnik mierzący postrzegany poziom korupcji w sektorze publicznym w różnych krajach i terytoriach.
• Transparency International (TI): Globalny ruch zwalczający korupcję.
• Indeks Kompozytowy: Wskaźnik składający się z wielu różnych źródeł danych, które są łączone w jeden wynik.
• Sektor Publiczny: Część gospodarki składająca się z organizacji kontrolowanych przez państwo.
• Źródła Danych: Instytucje i organizacje, które dostarczają dane wykorzystywane do obliczania CPI.
• Ankiety Eksperckie: Ankiety przeprowadzane wśród ekspertów w danej dziedzinie w celu uzyskania ich opinii i ocen.
• Kadra Kierownicza: Osoby na stanowiskach kierowniczych w firmach i organizacjach.
• Wynik: Wartość numeryczna przypisana krajowi/terytorium w CPI, odzwierciedlająca poziom postrzeganej korupcji.
• Ranking: Pozycja kraju/terytorium w stosunku do innych krajów/terytoriów w CPI.
• Metodologia: Zestaw procedur i technik stosowanych do obliczania CPI.
• Reskalowanie: Proces standaryzacji danych z różnych źródeł, aby były porównywalne.
• Błąd Standardowy: Miara zmienności między wynikami z różnych źródeł danych.
• Przedział Ufności: Zakres wartości, w którym z określonym prawdopodobieństwem znajduje się rzeczywisty wynik.
• Istotność Statystyczna: Prawdopodobieństwo, że obserwowana różnica w wynikach nie jest przypadkowa.
• Zmiany Klimatyczne: Długotrwałe zmiany wzorców pogodowych, głównie spowodowane emisją gazów cieplarnianych.
• Rządy Prawa: Zasada, zgodnie z którą wszyscy obywatele i instytucje są odpowiedzialni wobec prawa.
• Transparency / Przejrzystość: Dostępność informacji na temat działań i decyzji podejmowanych przez organy publiczne.

Często zadawane pytania

Indeks Percepcji Korupcji za rok 2024 odzwierciedla poziom korupcji w sektorze publicznym na całym świecie, ujawniając zarówno liderów, jak i tych, którzy są daleko w tyle.