Problem prania pieniędzy stanowi globalne wyzwanie dla gospodarek na całym świecie. Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy, takie jak sektor finansowy, nieruchomości, a także sektor dóbr luksusowych, są szczególnie podatne na działania przestępcze. Rozpoznanie i ocena ryzyka oraz wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa finansowego.
W kontekście przeciwdziałania praniu pieniędzy, istotne jest zrozumienie specyfiki poszczególnych branż. Przykładowo, działalność związana z kryptowalutami i wirtualnymi aktywami wymaga szczególnych procedur i nadzoru.
Co więcej, międzynarodowe standardy i wytyczne, takie jak te opracowane przez FATF (Financial Action Task Force), są niezbędnymi narzędziami w walce z finansowaniem terroryzmu i praniem pieniędzy. Znajomość i implementacja tych standardów prowadzi do zwiększenia efektywności systemów ocen ryzyka oraz wzmocnienia systemów bezpieczeństwa informacji.
Dzięki temu czytelnicy zdobywają wiedzę na temat specyfiki poszczególnych sektorów, ich zagrożeń oraz sposobów ochrony przed nielegalnymi działaniami.
Kluczowe informacje warte zapamiętania – branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy:
- Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy obejmują sektory takie jak instytucje finansowe, nieruchomości, handel dziełami sztuki, które są szczególnie narażone na nielegalne działania finansowe.
- Wyzwania w tych branżach wynikają z konieczności identyfikacji i monitorowania podejrzanych transakcji, co wymaga zaawansowanych systemów analitycznych i stałego nadzoru.
- Środki zapobiegawcze obejmują wdrażanie rygorystycznych procedur zgodności, regularne szkolenia pracowników oraz współpracę z organami ścigania i instytucjami nadzorczymi.
Przegląd branż podwyższonego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu
Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy to sektory gospodarki, które są szczególnie narażone na wykorzystywanie do ukrywania nielegalnych funduszy. Pranie pieniędzy w tych branżach może obejmować różnorodne techniki, od skomplikowanych operacji finansowych po transakcje gotówkowe.
Niektóre sektory są szczególnie narażone na ryzyko prania pieniędzy, co wymaga od nich stosowania specjalnych środków zapobiegawczych.
Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy według organów Unii Europejskiej (ponadnarodowa ocena ryzyka)
Ponadnarodowa ocena ryzyka koncentruje się na identyfikacji zagrożeń na poziomie międzynarodowym i uwzględnia transgraniczne operacje finansowe, które mogą być wykorzystywane do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.
W dokumencie “Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, które ma wpływ na rynek wewnętrzny i dotyczy działalności transgranicznej“ zidentyfikowano kilka branż podwyższonego ryzyka w kontekście prania pieniędzy. Poniżej przedstawiam szczegółowy opis tych branż:
- Kryptowaluty;
- Gry hazardowe online;
- Sektor finansowy – obejmujący banki, usługi płatnicze, kantory wymiany walut, instytucje pieniądza elektronicznego i kredytodawców, fundusze inwestycyjne;
- Sektor niefinansowy, w tym trusty i inne porozumienia prawne.
Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy według Krajowej Oceny Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania Terroryzmu
Krajowa ocena ryzyka jest fundamentalnym narzędziem stosowanym przez państwa do identyfikacji i analizy zagrożeń związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu.
W dokumencie “Krajowa Ocena Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania Terroryzmu“ z 2023 roku, zidentyfikowano branże, które są szczególnie podatne na pranie pieniędzy:
- Kryptowaluty;
- Gry hazardowe online;
- Handel dziełami sztuki;
- Nieruchomości;
- Usługi płatnicze i przekazy pieniężne;
- Organizacje Non-Profit.
Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy, ze względu na swoje specyficzne cechy, takie jak wysoka wartość transakcji, międzynarodowy charakter działalności, czy trudności w monitorowaniu przepływów finansowych, są szczególnie narażone na wykorzystanie przez przestępców do prania pieniędzy. Wymaga to od regulatorów i instytucji finansowych szczególnej uwagi i stosowania odpowiednich środków prewencyjnych i kontrolnych.
Wewnętrzna ocena instytucji
Wewnętrzna ocena instytucji (WOI) jest procesem oceniania przez same instytucje finansowe swoich procedur i polityk związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy. Każda instytucja jest zobowiązana do wdrożenia odpowiednich mechanizmów identyfikacji i zarządzania ryzykiem.
W ramach oceny instytucje finansowe muszą zidentyfikować i ocenić branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy, aby skutecznie przeciwdziałać praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Procedury te obejmują regularne monitorowanie transakcji, szkolenie pracowników oraz współpracę z organami nadzoru. Instytucje muszą analizować swoje produkty i usługi, a także klientów, aby skutecznie identyfikować potencjalne źródła ryzyka.
WOI jest kluczowym elementem wewnętrznego systemu kontroli, pomagającym w zapobieganiu próbom prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Zgodnie z wytycznymi z 2023 r., instytucje muszą stosować zróżnicowane podejście do oceny ryzyka, dostosowane do specyfiki ich działalności oraz rynku, na którym operują.
Charakterystyka branż podwyższonego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu
Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy w Sektorze finansowym
Sektor finansowy jest jednym z najbardziej zagrożonych obszarów praniem pieniędzy. Banki, instytucje kredytowe oraz inne podmioty finansowe są narażone na działalność przestępczą, ze względu na ogromne przepływy kapitału.
Sektor finansowy, obejmujący banki, usługi płatnicze, kantory wymiany walut, instytucje pieniądza elektronicznego i kredytodawców oraz fundusze inwestycyjne, jest tradycyjnie uznawany za podatny na pranie pieniędzy. Wysoka wartość i złożoność transakcji oraz międzynarodowy charakter operacji finansowych stwarzają możliwości dla przestępczych działań.
- Brak spójnych przepisów i niespójny nadzór: W sektorze finansowym nadal istnieje problem braku wyraźnych i spójnych przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT). Ponadto, niespójny nadzór w zakresie AML/CFT na rynku wewnętrznym oraz niewystarczająca koordynacja i wymiana informacji między jednostkami analityki finansowej utrudniają skuteczne zarządzanie ryzykiem.
- Ryzyko związane z kryptoaktywami: W sprawozdaniu Komisji UE zwrócono uwagę na konieczność zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów i inwestorów w kontekście kryptoaktywów, a także na potrzebę przyjęcia środków przeciwko manipulacjom na rynku i działalności polegającej na praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
- Fundusze inwestycyjne: Ze względu na charakter i złożoność transakcji, fundusze inwestycyjne są narażone na pranie dochodów uzyskanych w wyniku oszustw, przestępstw podatkowych i łapownictwa. Ryzyko to jest jeszcze większe ze względu na ekspozycję sektora na klientów wysokiego ryzyka.
- Niedostateczna przejrzystość: W branży zarządzającej znaczną wartością nadal odnotowuje się niedostateczną przejrzystość w zakresie tożsamości beneficjentów rzeczywistych, co utrudnia identyfikację i śledzenie przepływów finansowych.
Usługi płatnicze i przekazy pieniężne
Sektor usług płatniczych i przekazów pieniężnych jest postrzegany jako sektor o zwiększonym ryzyku prania pieniędzy, z powodu wysokiej płynności, możliwości zachowania anonimowości, międzynarodowego zasięgu działalności oraz szybkości realizacji transakcji.
- Wysoka płynność i anonimowość: Usługi płatnicze, w tym przekazy pieniężne, charakteryzują się wysoką płynnością finansową i często umożliwiają realizację transakcji z zachowaniem pewnego stopnia anonimowości. To sprawia, że sektor ten jest atrakcyjny dla osób chcących ukryć pochodzenie nielegalnie zdobytych środków.
- Międzynarodowy charakter transakcji: Usługi płatnicze często są wykorzystywane do przesyłania środków między różnymi krajami, co komplikuje procesy monitorowania i śledzenia przepływów finansowych. Transakcje międzynarodowe mogą obejmować jurysdykcje z różnymi poziomami regulacji i nadzoru, co dodatkowo zwiększa ryzyko prania pieniędzy.
- Szybkość transakcji: Nowoczesne technologie umożliwiają realizację transakcji płatniczych niemal natychmiastowo, co utrudnia efektywne monitorowanie i weryfikację pochodzenia środków przed ich przesłaniem lub otrzymaniem.
Kryptowaluty
Dynamiczny rozwój technologii blockchain i kryptowalut pociąga za sobą wzrost poziomu ryzyka w tym obszarze, stwarzając nowe możliwości dla przestępców do ukrywania i przenoszenia nielegalnie zdobytych środków.
Branża kryptowalut ze względu na swoje unikalne cechy, takie jak anonimowość, brak centralnego nadzoru, a także wykorzystanie w transakcjach transgranicznych, jest uznawana za sektor o podwyższonym ryzyku prania pieniędzy. Wymaga to szczególnej uwagi ze strony organów regulacyjnych i nadzorczych, aby skutecznie przeciwdziałać tym zagrożeniom.
- Anonimowość i brak regulacji: Kryptowaluty często oferują wysoki stopień anonimowości, działając na zdecentralizowanych platformach, co utrudnia regulacje i nadzór nad transakcjami. To utrudnia śledzenie przepływu środków i identyfikację osób biorących udział w transakcjach. Brak centralnego organu nadzorczego oraz niewystarczająca regulacja prawna w wielu jurysdykcjach dodatkowo komplikuje monitorowanie i kontrolę tych transakcji.
- Wykorzystanie w działalności przestępczej: Kryptowaluty są wykorzystywane przez przestępców do przenoszenia środków w ramach działalności transgranicznej, co obejmuje pranie pieniędzy pochodzących z różnych przestępstw, w tym z handlu narkotykami, korupcji i innych działalności przestępczych.
- Zmiany spowodowane pandemią COVID-19: Pandemia COVID-19 wpłynęła na zmianę metod w zakresie prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, co obejmuje zwiększone wykorzystanie cyfrowych i zdecentralizowanych środków płatniczych, takich jak kryptowaluty. Te zmiany zwiększyły ryzyka związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu w sektorze kryptowalut.
- Międzynarodowy charakter działalności: Kryptowaluty są używane na całym świecie, co umożliwia przeprowadzanie transakcji międzynarodowych bez potrzeby korzystania z tradycyjnego systemu bankowego. Międzynarodowy charakter tych transakcji może komplikować egzekwowanie przepisów prawa i współpracę międzynarodową w zakresie zwalczania prania pieniędzy. W kontekście międzynarodowych sankcji i ograniczeń, kryptowaluty mogą być wykorzystywane do omijania tradycyjnych systemów finansowych i kontroli kapitałowych, co dodatkowo podnosi ryzyko wykorzystania tych technologii do prania pieniędzy.
- Sankcje i ograniczenia międzynarodowe: W kontekście międzynarodowych sankcji i ograniczeń, kryptowaluty mogą być wykorzystywane do omijania tradycyjnych systemów finansowych i kontroli kapitałowych, co dodatkowo podnosi ryzyko wykorzystania tych technologii do prania pieniędzy.
Gry hazardowe online
Internetowe gry hazardowe, w tym kasyna online i zakłady sportowe, są kolejnym sektorem podwyższonego ryzyka. Ułatwiają one pranie pieniędzy poprzez różnorodne transakcje finansowe, które mogą być trudne do prześledzenia.
W polskiej branży hazardowej nie występuje taki udział podmiotów prowadzących działalność ściśle przestępczą, jaki obserwowany jest w krajach zachodnich oraz azjatyckich. Jednakże podmioty takie stanowią w warunkach polskich zasadnicze zagrożenie.
Gry online umożliwiają szybkie i często anonimowe transakcje, co może być wykorzystywane do prania pieniędzy. Zmiany w przepisach i technologiach w tym sektorze często prowadzą do powstawania nowych luk, które mogą być wykorzystywane przez przestępców.
- Anonimowość i brak bezpośredniego nadzoru: Gry hazardowe online oferują graczom wysoki stopień anonimowości, co utrudnia identyfikację osób biorących udział w transakcjach. Brak bezpośredniego nadzoru fizycznego nad działalnością hazardową online dodatkowo komplikuje monitorowanie i kontrolę tych transakcji.
- Transfery pieniędzy między klientami: Kasyna internetowe często dopuszczają transfery pieniędzy bezpośrednio pomiędzy klientami, co może sprzyjać praniu pieniędzy. Klienci mogą pożyczać środki finansowe z niekonwencjonalnych źródeł, co zwiększa ryzyko pochodzenia pieniędzy z nielegalnej działalności.
- Popularność i dostępność: Rosnąca popularność internetowych gier hazardowych zwiększa skalę potencjalnych działań związanych z praniem pieniędzy. Środki przekazywane są z powrotem do klienta platformy pod postacią tzw. „wygranej”, co umożliwia łatwość ukrycia danych identyfikacyjnych gracza, zwłaszcza w przypadku zagranicznych kasyn online.
- Wykorzystanie e-portfeli: Wiele e-portfeli akceptuje gotówkę jako depozyty, co może komplikować śledzenie pochodzenia środków. Klient dokonuje wpłaty do e-portfela za pomocą konta instytucji finansowych, ale potwierdzenie wydane przez tę instytucję będzie uwzględniało jedynie wpłatę do e-portfela, nie transakcję z kasynem internetowym.
- Gry w pokera online: Gry w pokera w Internecie często mają miejsce na platformach, które są dzielone przez wielu operatorów kasyn. Platforma odgrywa kluczową rolę w monitorowaniu wzoru oraz wartości gry z punktu widzenia potencjalnych działań związanych z praniem pieniędzy, na przykład dumpingiem żetonów.
Organizacje Non-Profit
Sektor organizacji non-profit (NGO) jest uznawany za obszar o podwyższonym ryzyku prania pieniędzy ze względu na zdolność do realizacji transakcji z wieloma podmiotami, różnorodność źródeł finansowania oraz potencjalne wykorzystanie do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Chociaż organizacje non-profit z założenia działają na rzecz dobra publicznego, mogą być wykorzystywane do prania pieniędzy poprzez fikcyjne darowizny czy dotacje, które następnie są przekierowywane na nielegalne cele.
- Wykorzystanie NGO do prania pieniędzy: Organizacje non-profit mogą być wykorzystywane do prania pieniędzy bez bezpośrednich związków z działalnością terrorystyczną. Charakterystyczne dla NGO cechy, takie jak realizacja transakcji z wieloma podmiotami, zarówno osobami fizycznymi jak i prawnymi, oraz różnorodność rodzajów transakcji, ułatwiają ukrycie źródeł pochodzenia środków i tożsamości rzeczywistych darczyńców.
- Różnorodność źródeł finansowania: Fundacje i stowarzyszenia mogą pozyskiwać środki finansowe z różnych źródeł, takich jak dotacje, działalność pożytku publicznego, działalność gospodarcza, zbiórki publiczne, darowizny pieniężne i rzeczowe, sponsoring oraz aukcje charytatywne. Liczba typów źródeł przychodów w budżecie organizacji ma związek z ich zamożnością, co może wpływać na ryzyko prania pieniędzy.
- Zagrożenia związane z działalnością NGO: Wśród metod, które są wykorzystywane do zbierania i przekazywania środków przeznaczonych na działalność terrorystyczną z wykorzystaniem organizacji charytatywnych, wyróżnia się przekierowanie funduszy poprzez oszustwo, wykorzystanie całkowicie fikcyjnej lub oszukańczej organizacji, oraz szerokie wykorzystanie organizacji działających zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi, ale wspierających organizacje terrorystyczne.
Crowdfunding
Crowdfunding, jako stosunkowo nowa forma pozyskiwania funduszy, staje się również celem dla prania pieniędzy. Platformy crowdfundingowe umożliwiają szybkie gromadzenie dużych sum pieniędzy, co może być atrakcyjne dla przestępców.
Finansowanie społecznościowe, choć może być postrzegane jako innowacyjny sposób na pozyskiwanie kapitału, również niesie ryzyko wykorzystania do prania pieniędzy. Platformy crowdfundingowe mogą być używane do gromadzenia środków pod pozorem legalnych projektów, które następnie są przekazywane na nielegalne cele.
- Anonimowość i międzynarodowy charakter: Crowdfunding, ze względu na swoją naturę, umożliwia anonimowe przekazywanie środków, co może utrudniać identyfikację osób biorących udział w transakcjach. Ponadto, platformy crowdfundingowe często działają na skalę międzynarodową, co komplikuje monitorowanie i regulacje, a także zwiększa ryzyko wykorzystania tych platform do prania pieniędzy przez podmioty z różnych jurysdykcji.
- Wykorzystanie do finansowania terroryzmu: W sprawozdaniu Komisji UE zwrócono uwagę na możliwość wykorzystania platform crowdfundingowych do gromadzenia środków na cele terrorystyczne pod pozorem legalnych zbiórek. Takie działania mogą obejmować zbieranie pieniędzy na rzekome cele charytatywne lub humanitarne, które następnie są przekazywane organizacjom terrorystycznym.
- Brak odpowiednich regulacji: Crowdfunding nie zawsze podlega takim samym regulacjom jak tradycyjne instytucje finansowe, co może sprzyjać wykorzystywaniu tych platform do prania pieniędzy. Brak odpowiednich środków nadzorczych i kontrolnych może ułatwiać przestępcom ukrywanie nielegalnych środków finansowych.
Branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy w sektorze niefinansowym
Sektor niefinansowy, mimo że może wydawać się mniej oczywisty niż sektor finansowy, również jest obszarem, w którym pranie pieniędzy jest znaczącym problemem. Wymaga to szczególnej uwagi ze strony regulatorów i organów nadzorczych, aby skutecznie przeciwdziałać tym zagrożeniom.
Sektor niefinansowy, w tym trusty i inne porozumienia prawne, jest podatny na pranie pieniędzy, szczególnie w kontekście ukrywania tożsamości beneficjentów rzeczywistych. Przestępcy mogą wykorzystywać skomplikowane struktury korporacyjne i prawne do ukrywania pochodzenia nielegalnych środków.
- Handel dziełami sztuki i antykami: W sektorze niefinansowym, handel dziełami sztuki i antykami jest szczególnie podatny na pranie pieniędzy. Wysoka wartość tych przedmiotów, często trudna do weryfikacji, oraz ich międzynarodowy charakter transakcji sprzyjają wykorzystywaniu tego rynku do ukrywania pochodzenia nielegalnych środków finansowych.
- Nieruchomości: Sektor nieruchomości jest również uznawany za branżę o wysokim ryzyku prania pieniędzy, ze względu na duże kwoty pieniędzy zaangażowane w transakcje oraz możliwość przeprowadzania skomplikowanych transakcji transgranicznych, które mogą być trudne do prześledzenia.
- Sektor usług luksusowych: Wysokiej klasy usługi i towary, takie jak luksusowe samochody, jachty czy biżuteria, również są uznawane za podatne na pranie pieniędzy. Transakcje w tych sektorach często obejmują duże sumy pieniędzy i mogą być wykorzystywane do “oczyszczania“ nielegalnie zdobytych funduszy.
Handel dziełami sztuki i antykami
Rynek sztuki jest szczególnie podatny na pranie pieniędzy ze względu na wysoką wartość obiektów, trudności w weryfikacji ich wartości i pochodzenia przedmiotów, powiązania z innymi formami przestępczości oraz często niejasne pochodzenie funduszy. Transakcje w tej branży mogą być wykorzystywane do ukrywania nielegalnych dochodów pod pozorem legalnych zakupów.
- Wysoka wartość i subiektywna wycena: Dzieła sztuki i antyki często mają wysoką wartość rynkową, która jest trudna do obiektywnej weryfikacji. Wartość tych przedmiotów jest często trudna do obiektywnej weryfikacji, co dodatkowo komplikuje monitorowanie i kontrolę tych transakcji. Ustalenie wartości tych przedmiotów jest często subiektywne i może dochodzić do manipulacji, co stwarza możliwości dla prania pieniędzy poprzez transakcje zawyżające lub zaniżające ich cenę.
- Związki z innymi formami przestępczości: Handel dziełami sztuki i antykami jest często powiązany z innymi formami przestępczości, takimi jak handel narkotykami, nielegalny handel dziką fauną i florą oraz handel bronią. Te powiązania mogą prowadzić do prania pieniędzy oraz finansowania działalności przestępczej i terrorystycznej.
- Wykorzystanie wolnych portów: Handel dziełami sztuki i antykami często odbywa się z wykorzystaniem wolnych portów, które są obszarami, gdzie towary mogą być przechowywane bez podlegania kontroli celnej i podatkowej. To stwarza możliwości dla prania pieniędzy, ponieważ transakcje mogą być przeprowadzane bez odpowiedniej dokumentacji i nadzoru
- Złożoność transakcji / trudności w śledzeniu pochodzenia: Ze względu na często skomplikowaną historię własności dzieł sztuki i antyków, trudno jest śledzić ich pochodzenie i pełną historię transakcji. To utrudnia identyfikację nielegalnych źródeł dochodów, śledzenie przepływów finansowych związanych z praniem pieniędzy oraz identyfikację osób biorących udział w transakcjach.
Nieruchomości
Sektor nieruchomości jest tradycyjnie uznawany za branżę podatną na pranie pieniędzy, głównie ze względu na duże kwoty pieniędzy zaangażowane w transakcje oraz możliwość przekształcenia nielegalnych dochodów w aktywa trwałe. Jest kilka kluczowych aspektów, które czynią rynek nieruchomości szczególnie podatnym na pranie pieniędzy:
- Międzynarodowy charakter i geograficzne podziały rynku: Rynek nieruchomości jest globalny i jego transakcje często przekraczają granice krajowe, co komplikuje monitorowanie i regulacje. Transakcje międzynarodowe mogą być wykorzystywane do przenoszenia środków między krajami, co utrudnia śledzenie pochodzenia pieniędzy
- Złożoność i wartość transakcji: Nieruchomości często mają wysoką wartość jednostkową, co umożliwia pranie dużych sum pieniędzy w pojedynczej transakcji. Ponadto, złożoność transakcji nieruchomościowych, w tym różnorodność uczestników (agenci, prawnicy, pośrednicy) i skomplikowane struktury własności, może sprzyjać ukrywaniu źródeł finansowania. Nieruchomości często są przedmiotem skomplikowanych transakcji międzynarodowych, które mogą obejmować różne jurysdykcje i skomplikowane struktury własności. To utrudnia śledzenie pochodzenia pieniędzy i identyfikację osób biorących udział w transakcjach.
- Wysokie ceny nieruchomości i ich wpływ na gospodarkę: Fluktuacje cen nieruchomości mogą być wykorzystywane do sztucznego zawyżania wartości majątków w celu ukrycia pochodzenia nielegalnych środków. Ponadto, wysokie ceny mogą wpływać na decyzje inwestycyjne, co może destabilizować gospodarkę. Wysokie wartości transakcji umożliwiają pranie dużych kwot w pojedynczych operacjach, co jest atrakcyjne dla osób chcących ukryć pochodzenie nielegalnych środków.
- Problemy z wyceną: Wartość nieruchomości może być trudna do jednoznacznej oceny, co daje przestrzeń do manipulacji cenami. Takie manipulacje mogą być wykorzystywane do prania pieniędzy poprzez transakcje, które na papierze wyglądają na legalne, ale w rzeczywistości służą ukrywaniu przepływów finansowych z nielegalnych źródeł.
- Wykorzystanie do celów inwestycyjnych: Nieruchomości są często wykorzystywane jako inwestycje długoterminowe, co może być wykorzystywane do prania pieniędzy poprzez inwestowanie w nieruchomości, które później są sprzedawane, a środki są reintegrowane do systemu finansowego jako legalne dochody.
- Wykorzystanie nieruchomości do zaciemniania pochodzenia pieniędzy: Nieruchomości mogą być kupowane za pieniądze pochodzące z przestępstw, a następnie sprzedawane, co może zaciemniać ich rzeczywiste pochodzenie. Transakcje te mogą być dodatkowo komplikowane przez użycie pośredników i firm, które tylko na papierze prowadzą rzeczywistą działalność.
- Brak wystarczającego nadzoru: Sektor nieruchomości może cierpieć na brak odpowiedniego nadzoru regulacyjnego, co otwiera możliwości dla prania pieniędzy. Brak ścisłych przepisów dotyczących transakcji nieruchomościami i niewystarczająca współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie mogą sprzyjać przestępczym działaniom.
Sektor usług luksusowych
Branża usług luksusowych, z uwagi na swoje unikalne cechy, takie jak wysokie wartości transakcji, międzynarodowy zasięg działalności, wysokie wymagania dotyczące prywatności oraz luki w regulacjach, jest postrzegana jako obszar o zwiększonym ryzyku prania pieniędzy.
- Wysoka wartość transakcji: Usługi i produkty luksusowe, takie jak drogie zegarki, biżuteria, luksusowe samochody czy jachty, często wiążą się z transakcjami o wysokiej wartości. Takie transakcje mogą być atrakcyjne dla przestępców, którzy chcą pranie dużych sum pieniędzy uzyskanych z nielegalnych źródeł.
- Międzynarodowy charakter działalności: Sektor usług luksusowych często działa na skalę międzynarodową, co może komplikować procesy monitorowania i regulacji. Transakcje transgraniczne, często realizowane w różnych jurysdykcjach, mogą być wykorzystywane do przenoszenia środków pochodzących z przestępstw między krajami.
- Anonimowość i prywatność: Klienci korzystający z usług luksusowych często oczekują wysokiego poziomu prywatności i dyskrecji, co może utrudniać identyfikację osób biorących udział w transakcjach. Anonimowość ta może być wykorzystywana przez przestępców do ukrywania swojej tożsamości oraz pochodzenia nielegalnych środków.
- Słabości w regulacjach i nadzorze: Chociaż sektor usług luksusowych podlega pewnym regulacjom, istnieją luki, które mogą być wykorzystywane do prania pieniędzy. Brak spójnych międzynarodowych standardów dotyczących nadzoru nad tym sektorem może prowadzić do niewystarczającej kontroli i nadzoru.
Branże szarej strefy wykorzystywane do prania pieniędzy
W dokumencie “Krajowa Ocena Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania Terroryzmu“ z 2023 roku, na podstawie dokumentu: Przeciwdziałanie Szarej Strefie w latach 2014-2022 przygotowanym przez UN Global Compact Network Poland, we współpracy z Ministerstwem Finansów i Krajową Administracją Skarbową wymieniono kilka branż, które są szczególnie zagrożone rozwojem szarej strefy. Oto one:
- Branża odpadowa: Wskazano na znaczny postęp w tej dziedzinie, ale również na szereg problemów, takich jak brak jednej, centralnie zarządzanej bazy danych, gdzie gromadzono by informacje dotyczące zebranych i poddanych recyklingowi odpadów. Zwiększenie zagrożenia obchodzeniem coraz bardziej restrykcyjnych przepisów dotyczących usuwania odpadów jest również zauważalne. Szacuje się, że szara strefa w tym segmencie gospodarki wynosi od 30 do 40%, co daje wartość około 6 mld złotych rocznie.
- Branża paliw płynnych i olejów przepracowanych: W dokumencie wskazano, że tylko w 2012 roku, udział wyłudzeń VAT w branży wyniósł 12,6%. Uszczuplenie podatkowe z tego tytułu szacowano na 6 mld złotych w 2013 roku i nawet 10 mld w 2015 roku. Branża paliwowa była sektorem szczególnie narażonym na działalność grup przestępczych.
- Branża napojów spirytusowych: Ten segment rynku wciąż boryka się z udziałem szarej strefy, obejmującą zarówno nielegalną produkcję, jak i dystrybucję produktów alkoholowych. Głównym obszarem, generującym szczególne straty dla budżetu państwa jest rynek alkoholu skażonego, gdzie do obrotu wprowadzany jest alkohol etylowy wyprodukowany z alkoholu skażonego.
- Branża tytoniowa: Z uwagi na zwiększenie presji administracji publicznej na kształtowanie postaw zdrowotnych w społeczeństwie, zwiększenie opłacalności nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi jest obserwowane. Wyższy udział podatków w cenie produktu końcowego zwiększa marżę i korzyści podmiotów działających nielegalnie.
- Branża urządzeń elektrycznych i elektronicznych: Obrót urządzeniami elektronicznymi był jednym z narzędzi najczęściej wykorzystywanych w organizowaniu przestępstw karuzelowych. Towar użyty w popełnianych przestępstwach był wprowadzany do obrotu na terenie kraju, gdzie korzystając z niższej ceny (był to towar nieobciążony podatkami i opłatami celnymi) wypierał towary uczciwych sprzedawców.
- Branża gastronomiczna: Branża ta przeżyła poważne problemy w związku z pandemią COVID-19. Kolejnym poważnym ciosem dla branży był wzrost inflacji, powodujący ograniczenie konsumpcji. Czynniki te spowodowały wzrost szarej strefy.
- Branża budowlana: Udział szarej strefy w tej branży jest oczywisty, a ze względu na rozmiar rynku, generuje ona znaczne wartości nierejestrowanych obrotów i wartości. Podstawowym ryzykiem pozostaje zatrudnienie na czarno, z pominięciem prawa pracy.
- Obrót towarami podrabianymi: Najczęstszymi źródłami takich produktów są kraje azjatyckie, skąd napływają one najczęściej za pośrednictwem poczty i przesyłek kurierskich.
- Branża farmaceutyczna: Organy państwowe podejmują działania w celu zwalczenia procederu wstecznej sprzedaży leków przez apteki hurtowniom oraz wyprowadzania leków za granicę.
- Handel węglem: W polskich warunkach istnieje znaczne zapotrzebowanie na ten rodzaj paliwa. Nieprawidłowości obejmują m.in. sprzedaż węgla nie spełniającego norm, wtórną sprzedaż węgla nabytego po cenach gwarantowanych oraz wzrost ilości oszustw przy zakupach na odległość.
- Transport drogowy osób: Istnieje zagrożenie związane z rozwojem szarej strefy w przewozach osób zza wschodniej granicy.
- Shadow banking: Kolejne regulacje rynku nie wpłynęły na podmioty nierzetelne, prowadzące działalność lichwiarską.
Te branże są szczególnie narażone na działania związane z szarą strefą, co wymaga szczególnej uwagi i działań zarówno prewencyjnych, jak i kontrolnych ze strony odpowiednich organów państwowych.
- Anonimowość i brak rejestracji: Działalność w szarej strefie często charakteryzuje się brakiem oficjalnej rejestracji, co utrudnia identyfikację uczestników transakcji i pochodzenia środków. To sprawia, że transakcje w tej strefie są mniej przejrzyste i trudniejsze do monitorowania przez organy regulacyjne.
- Unikanie obciążeń fiskalnych: Podmioty działające w szarej strefie często starają się unikać płacenia podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, co jest motywacją do prowadzenia działalności poza oficjalnym nadzorem. To z kolei stwarza możliwości dla prania pieniędzy, ponieważ niezarejestrowana działalność może być wykorzystywana do ukrywania nielegalnych dochodów.
- Złożoność transakcji: Działalność w szarej strefie może obejmować skomplikowane schematy transakcyjne, które są trudne do prześledzenia. Brak oficjalnych dokumentów i rejestracji utrudnia śledzenie przepływów finansowych i identyfikację nieprawidłowości.
- Ryzyko związane z działalnością przestępczą: Szara strefa może być wykorzystywana nie tylko do unikania podatków, ale również do bardziej bezpośrednich form przestępczości, takich jak handel nielegalnymi towarami czy usługami. Działalność taka generuje dochody, które następnie muszą być prane, aby mogły być wprowadzone do legalnego obiegu finansowego.
W jaki sposób instytucje finansowe powinny postępować z branżami podwyższonego ryzyka (wytyczne i rekomendacje)
Branże podwyższonego ryzyka AML często charakteryzują się wysokim zagrożeniem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Aby skutecznie przeciwdziałać tym zagrożeniom, każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą powinien przeprowadzić ocenę ryzyka oraz zastosować wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego.
W myśl ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, ocena ryzyka ma na celu zidentyfikowanie i zrozumienie zagrożeń związanych z rodzajem działalności, oferowanymi produktami i usługami oraz charakterem prowadzonej działalności. Dany podmiot powinien ocenić ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz wprowadzić odpowiednie środki zaradcze.
Podejście oparte na ocenie ryzyka jest kluczowe, aby minimalizować zagrożenie prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w sektorze AML i CFT.
Instytucje finansowe powinny stosować szereg środków i procedur, aby skutecznie zarządzać ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, szczególnie w branżach o podwyższonym ryzyku.
Instytucje finansowe powinny stosować zintegrowane podejście do zarządzania ryzykiem, które obejmuje zarówno prewencyjne środki kontroli, jak i aktywną współpracę z organami nadzorczymi oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii do monitorowania i analizy transakcji.
Oto kilka kluczowych wytycznych i rekomendacji, które instytucje finansowe powinny wziąć pod uwagę:
- Wzmocnienie procedur należytej staranności: Instytucje finansowe powinny stosować rozszerzone procedury należytej staranności (EDD – Enhanced Due Dilligence) wobec klientów z branż o podwyższonym ryzyku. Obejmuje to dokładne weryfikowanie tożsamości klientów, zrozumienie natury ich działalności biznesowej, oraz monitorowanie transakcji w celu identyfikacji wszelkich niezwykłych lub podejrzanych wzorców działalności.
- Ocena ryzyka na poziomie klienta i transakcji: Instytucje finansowe powinny przeprowadzać oceny ryzyka na poziomie poszczególnych klientów oraz transakcji. Powinny one uwzględniać czynniki takie jak kraj pochodzenia klienta, rodzaj działalności, oraz naturę i cel transakcji.
- Stosowanie środków ograniczających ryzyko: W przypadku identyfikacji wyższego ryzyka, instytucje finansowe powinny stosować odpowiednie środki ograniczające ryzyko, takie jak wzmożony nadzór nad transakcjami, ograniczenia w zakresie transakcji, lub dodatkowe kontrole bezpieczeństwa.
- Szkolenie personelu: Instytucje finansowe powinny regularnie szkolić swój personel w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, aby zapewnić, że pracownicy są świadomi potencjalnych zagrożeń i wiedzą, jak postępować w przypadku wykrycia podejrzanych działań.
- Współpraca z organami nadzorczymi: Instytucje finansowe powinny aktywnie współpracować z organami nadzorczymi i innymi instytucjami, takimi jak jednostki analityki finansowej (GIIF), w celu wymiany informacji o podejrzanych działaniach i transakcjach. Współpraca ta może pomóc w szybszym identyfikowaniu i reagowaniu na zagrożenia.
- Zastosowanie technologii: Instytucje finansowe powinny wykorzystywać nowoczesne technologie, takie jak systemy monitorowania transakcji w czasie rzeczywistym z wykorzystaniem AI (sztucznej inteligencji), które mogą pomóc w szybszym wykrywaniu i reagowaniu na podejrzane działania.
Financial Action Task Force (FATF) jako międzynarodowa organizacja ustanawiająca standardy przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML) oraz finansowaniu terroryzmu (CFT), opracowała zestaw rekomendacji, które mają na celu wzmocnienie globalnych wysiłków w walce z przestępstwami finansowymi.
Kluczowe aspekty rekomendacji FATF:
- Identyfikacja i ocena ryzyk: Banki i instytucje finansowe powinny przeprowadzać szczegółową analizę ryzyk specyficznych dla danej branży. To pozwala na lepsze dopasowanie polityk AML i CFT do rzeczywistych zagrożeń.
- Wdrożenie odpowiednich środków kontroli: Dostosowanie działań kontrolnych do poziomu zagrożenia w różnych sektorach jest kluczowe. W praktyce oznacza to, że instytucje finansowe muszą stosować bardziej rygorystyczne środki w przypadku identyfikacji transakcji wysokiego ryzyka.
- Monitorowanie transakcji: Monitorowanie transakcji wysokiego ryzyka jest jednym z najważniejszych elementów polityki przeciwdziałania praniu pieniędzy. Instytucje powinny posiadać systemy do wykrywania podejrzanych transakcji oraz mechanizmy raportowania ich do odpowiednich organów nadzoru.
W Polsce, zgodnie z przepisami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, istnieją określone sektory, które wymagają szczególnej uwagi i stosowania dodatkowych środków ostrożności. Poniżej znajduje się lista wybranych PKD, które mogą być uznane za podwyższonego ryzyka:
Kod PKD | Opis |
---|---|
45.11.Z | Sprzedaż hurtowa i detaliczna samochodów osobowych i furgonetek |
46.71.Z | Sprzedaż hurtowa paliw i produktów pochodnych |
46.77.Z | Sprzedaż hurtowa odpadów i złomu |
46.69.Z | Sprzedaż hurtowa pozostałych maszyn i urządzeń |
46.90.Z | Sprzedaż hurtowa niewyspecjalizowana |
46.14.Z | Działalność agentów zajmujących się sprzedażą maszyn, urządzeń przemysłowych, statków i samolotów |
47.77.Z, 47.79.Z, 47.78.Z, 47.64.Z | Sprzedaż detaliczna wyrobów jubilerskich i zegarków prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach; Sprzedaż detaliczna artykułów używanych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach; Sprzedaż detaliczna pozostałych nowych wyrobów prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach; Sprzedaż detaliczna sprzętu sportowego prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach (pośrednicy w handlu towarami luksusowymi) |
68.10.Z, 68.20.Z, 68.31.Z | Kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek; Wynajem i zarządzanie nieruchomościami własnymi lub dzierżawionymi; Pośrednictwo w obrocie nieruchomościami |
64.20.Z | Działalność holdingów finansowych |
64.99.Z | Pozostała działalność wspomagająca usługi finansowe, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych (m.in. Crowdfunding) |
64.19.Z | Pozostałe pośrednictwo pieniężne (m.in. Kantory wymiany walut, Kryptowaluty, Firmy zajmujące się przekazami pieniężnymi) |
64.92.Z | Pozostałe formy udzielania kredytów (lombardy) |
70.22.Z | Pozostałe doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania (Firmy zajmujące się szeroko rozumianymi usługami doradczymi – konsultingowymi) |
92.00.Z | Działalność związana z grami losowymi i zakładami wzajemnymi (Gry hazardowe online) |
93.29.Z, 56.10.A, 56.30.Z | Pozostała działalność rozrywkowa i rekreacyjna; Restauracje i inne stałe placówki gastronomiczne; Przygotowywanie i podawanie napojów (m.in. Kluby nocne) |
94.99.Z | Działalność pozostałych organizacji członkowskich, gdzie indziej niesklasyfikowane (m.in. Nieuregulowane instytucje charytatywne i inne organizacje non-profit) |
Najczęściej zadawane pytania – branże podwyższonego ryzyka prania pieniędzy
W niniejszej części przedstawiam kluczowe informacje dotyczące branż podwyższonego ryzyka prania pieniędzy, środków zapobiegawczych, które powinny podejmować firmy, oraz roli instytucji w przeciwdziałaniu temu procederowi.