W ostatnich latach polski rynek finansowy doświadczył dynamicznego wzrostu sektora obsługi wierzytelności, a w szczególności nieobsługiwanych umów kredytowych. W odpowiedzi na te zmiany, 20 grudnia 2024 r. została uchwalona nowa ustawa regulująca działalność podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów, mająca na celu uporządkowanie tego obszaru oraz zapewnienie ochrony interesów wszystkich uczestników rynku. 8 stycznia 2025 r. Senat przyjął ustawę bez poprawek i obecnie oczekuje na podpis Prezydenta. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie kluczowych aspektów tej ustawy, jej wpływu na rynek oraz praktycznych implikacji dla poszczególnych grup odbiorców.
Kluczowe informacje warte zapamiętania – Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów:
- Ustawa wprowadza kompleksowe ramy prawne dla rynku obsługi kredytów. Celem jest uporządkowanie sektora, zwiększenie przejrzystości i konkurencyjności, a także zapewnienie ochrony interesów wszystkich uczestników rynku, w tym przede wszystkim kredytobiorców.
- Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) odgrywa kluczową rolę w nadzorowaniu rynku. KNF udziela zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie obsługi kredytów, prowadzi rejestr podmiotów, przeprowadza kontrole, nakłada kary za naruszenia i może cofnąć zezwolenia.
- Ustawa kładzie silny nacisk na ochronę kredytobiorców. Przewiduje szereg praw i mechanizmów ochrony, w tym prawo do informacji o przeniesieniu wierzytelności, prawo do składania reklamacji, a także ochronę danych osobowych. Ustawa ma na celu zapewnienie stosowania etycznych praktyk windykacyjnych i transparentnej komunikacji z kredytobiorcami.
Geneza i cele ustawy o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów
Głównym impulsem do stworzenia ustawy o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów była potrzeba uporządkowania dynamicznie rozwijającego się sektora obsługi wierzytelności, a w szczególności nieobsługiwanych umów kredytowych. Do tej pory rynek ten charakteryzował się brakiem spójnych regulacji, co utrudniało rozwój wtórnego rynku wierzytelności i stwarzało ryzyko nieuczciwych praktyk. Wraz ze wzrostem liczby nieobsługiwanych kredytów potrzeba wprowadzenia kompleksowych przepisów stała się paląca.
Głównymi celami ustawy o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów są:
- Ujednolicenie regulacji w zakresie działalności podmiotów obsługujących kredyty, w tym nabywców kredytów i dostawców usług obsługi kredytów.
- Stworzenie przejrzystych i konkurencyjnych zasad sprzedaży zagrożonych kredytów na rynkach wtórnych. Stworzenie ram prawnych sprzyjających rozwojowi wtórnego rynku wierzytelności, co może prowadzić do obniżenia cen kredytów i zwiększenia dostępności finansowania dla przedsiębiorstw.
- Umożliwienie instytucjom kredytowym stosowania kompleksowej strategii w celu wyegzekwowania należności z tytułu nieobsługiwanych kredytów.
- Ułatwienie podmiotom obsługującym kredyty prowadzenia działalności transgranicznej.
- Wprowadzenie nadzoru nad podmiotami obsługującymi kredyty. Wprowadzenie jednolitego systemu licencjonowania i nadzoru nad podmiotami działającymi w tym sektorze.
- Wzmocnienie ochrony kredytobiorców, szczególnie konsumentów, mikro-, małych i średnich przedsiębiorców, przed nieprawidłowościami ze strony podmiotów obsługujących kredyty i dostawców usług obsługi kredytów. Zapewnienie odpowiednich mechanizmów ochrony przed nieuczciwymi praktykami, jasnej komunikacji i przestrzegania zasad ochrony danych osobowych.
- Zapewnienie stabilności rynku kredytowego oraz ochrona interesów ekonomicznych kredytobiorców i kredytodawców.
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów ma zastosowanie do szerokiego spektrum podmiotów, w tym:
- Podmiotów obsługujących kredyty;
- Nabywców kredytów;
- Dostawców usług obsługi kredytów;
- Przedstawicieli nabywców kredytów, którzy nie posiadają siedziby w UE.
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów dąży do harmonizacji polskich przepisów z rozwiązaniami stosowanymi w innych krajach Unii Europejskiej. Ma to na celu stworzenie jednolitego rynku obsługi kredytów, zwiększenie jego przejrzystości i bezpieczeństwa.
W skrócie, ustawa ma na celu zmodernizowanie polskiego rynku finansowego poprzez wprowadzenie przejrzystego, bezpiecznego i konkurencyjnego systemu obsługi kredytów, który chroniłby interesy zarówno kredytodawców, jak i kredytobiorców.
Wdrożenie Dyrektywy NPL 2021/2167
Projekt ustawy ma na celu wdrożenie Dyrektywy NPL 2021/2167 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 2 grudnia 2021 r. w sprawie podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów oraz w sprawie zmiany dyrektyw 2008/48/WE i 2014/17/UE. Projekt ustawy reguluje zasady podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie obsługi kredytów.
Główne cele Dyrektywy 2021/2167 to:
- Ujednolicenie wymogów w zakresie udzielania zezwoleń dla podmiotów obsługujących kredyty.
- Ustanowienie ogólno-unijnych ram zarówno dla nabywców nieobsługiwanych kredytów, jak i dla podmiotów obsługujących nieobsługiwane umowy o kredyt sporządzone przez instytucje kredytowe.
- Rozwój rynków wtórnych nieobsługiwanych kredytów poprzez usunięcie potencjalnych przeszkód dla przenoszenia nieobsługiwanych umów o kredyt na nabywcę kredytu.
- Zachowanie wysokiego poziomu ochrony praw kredytobiorców.
Projekt ustawy wdraża te postanowienia, przewidując m.in.:
- Kompetencje Komisji Nadzoru Finansowego: Komisja Nadzoru Finansowego będzie odpowiedzialna za udzielanie zezwoleń podmiotom obsługującym kredyty. prowadzenie nadzoru nad ich działalnością oraz nakładanie kar w przypadku naruszeń.
- Rejestr podmiotów obsługujących kredyty: Komisja będzie prowadziła rejestr podmiotów obsługujących kredyty, w którym będą gromadzone informacje o podmiotach działających na rynku polskim.
- Szczegółowe regulacje dotyczące:
- Prowadzenia działalności w formie oddziału lub transgranicznie;
- Zawierania umów o obsługę kredytów;
- Powierzania wykonywania czynności w zakresie obsługi kredytów dostawcom usług;
- Wyznaczania przedstawiciela przez nabywcę kredytu;
- Obowiązków informacyjnych wobec kredytobiorców;
- Sporządzania sprawozdań z działalności;
- Prowadzenia kontroli przez Komisję;
- Wpłat i opłat na pokrycie kosztów nadzoru;
- Tajemnicy zawodowej.
Więcej na temat Dyrektywy NPL w artykule: Dyrektywa NPL: Zmiany dla podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów – nowe zasady windykacji wierzytelności.
Nowe regulacje dotyczące podmiotów obsługujących kredyty
Ustawa z 20 grudnia 2024 r. wprowadza szereg nowych regulacji dotyczących podmiotów obsługujących kredyty. Celem tych regulacji jest zapewnienie przejrzystości, bezpieczeństwa i profesjonalizacji tego sektora rynku finansowego.
Działalnością w zakresie obsługi kredytów jest świadczenie co najmniej jednej z następujących czynności: odzyskiwanie należności od kredytobiorcy, renegocjowanie postanowień umowy kredytowej, przyjmowanie i rozpatrywanie reklamacji, informowanie kredytobiorcy o zmianach w spłacie kredytu.
Aby legalnie prowadzić działalność w zakresie obsługi kredytów, podmioty muszą uzyskać zezwolenie od Komisji Nadzoru Finansowego. W tym celu należy złożyć wniosek zawierający m.in. statut, dokumenty potwierdzające spełnienie warunków, opis procedur wewnętrznych i sprawozdania finansowe.
KNF prowadzi rejestr podmiotów obsługujących kredyty, który zawiera informacje o firmie, adresie, numerze zezwolenia, rodzaju świadczonych usług itp.
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów nakłada na podmioty obsługujące kredyty szereg obowiązków, m.in.:
- Posiadanie siedziby w Polsce.
- Prowadzenie działalności w formie spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej lub z ograniczoną odpowiedzialnością.
- Zarządzanie i nadzorowanie przez osoby dające rękojmię należytego wykonywania obowiązków.
- Posiadanie odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.
- Wdrożenie wewnętrznych procedur i polityk dotyczących m.in. przeciwdziałania praniu pieniędzy, identyfikacji i oceny ryzyka, zarządzania ryzykiem operacyjnym, ochrony danych osobowych, zapewnienia ciągłości działania oraz kontroli wewnętrznej.
- Przechowywanie dokumentacji przez co najmniej 7 lat.
- Przestrzeganie zasad outsourcingu przy powierzaniu czynności dostawcom usług obsługi kredytów.
- Gwarantowanie transparentnej i rzetelnej komunikacji z kredytobiorcami, przekazywanie jasnych, zrozumiałych i zgodnych z prawdą informacji, unikanie agresywnych praktyk windykacyjnych.
- Terminowe raportowanie do KNF: Składać sprawozdania z działalności, informacje o przeniesionych wierzytelnościach, a także informować o zmianach danych wpisanych do rejestru.
Nowe regulacje dotyczące nabywców kredytów
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów wprowadza również szereg nowych regulacji dotyczących nabywców kredytów, w szczególności w odniesieniu do nieobsługiwanych umów kredytowych.
Zgodnie z ustawą, nabywcą kredytu jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, ale posiadająca zdolność prawną, która nabywa prawa kredytodawcy wynikające z nieobsługiwanej umowy o kredyt lub wierzytelności z tytułu takiej umowy.
W przeciwieństwie do podmiotów obsługujących kredyty, nabywcy kredytów nie muszą ubiegać się o zezwolenie od KNF. Wynika to z faktu, że nie tworzą oni nowego kredytu, a jedynie nabywają istniejącą umowę na własne ryzyko.
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów nakłada na nabywców kredytów szereg obowiązków informacyjnych:
- Nabywca kredytu ma obowiązek poinformować kredytobiorcę o przeniesieniu wierzytelności w terminie 21 dni od daty przeniesienia.
- Nabywca kredytu musi informować KNF o dacie pierwszego i ostatniego nabycia wierzytelności.
- Nabywcy kredytów, którzy dokonali przeniesienia wierzytelności na rzecz kolejnego nabywcy, muszą składać do KNF półroczne sprawozdania.
Szczegóły w kolejnym rozdziale – ochrona kredytobiorców.
W przypadku gdy nabywca kredytu nie ma miejsca zamieszkania ani siedziby na terytorium państwa członkowskiego, jest on zobowiązany do wyznaczenia przedstawiciela w Polsce. Przedstawiciel ten będzie odpowiedzialny za kontakty z KNF i wykonywanie obowiązków informacyjnych wobec kredytobiorców.
Nabywca kredytu ponosi odpowiedzialność za przestrzeganie przepisów ustawy o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów, a w przypadku ich naruszenia może zostać ukarany grzywną. W szczególności, nabywca kredytu jest odpowiedzialny za działania podmiotu obsługującego kredyt, któremu powierzył obsługę wierzytelności.
Ustawa nie narusza przepisów dotyczących ochrony konsumentów, a kredytobiorcy zachowują wszystkie prawa wynikające z pierwotnej umowy o kredyt. W przypadku powierzenia obsługi wierzytelności podmiotowi obsługującemu kredyty, nabywca kredytu pozostaje odpowiedzialny za zapewnienie przestrzegania praw kredytobiorców.
Kluczowe aspekty ochrony kredytobiorców
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów kładzie silny nacisk na ochronę praw kredytobiorców, szczególnie konsumentów, mikro-, małych i średnich przedsiębiorców. Nowe regulacje mają na celu zapewnienie stosowania etycznych praktyk windykacyjnych i transparentnej komunikacji z kredytobiorcami.
Ma na celu zapewnienie równowagi między interesami nabywców kredytów a prawami kredytobiorców. Szczególny nacisk kładzie się na ochronę konsumentów i małych przedsiębiorców, którzy są najbardziej narażeni na nieuczciwe praktyki windykacyjne.
Prawo do informacji:
- Kredytobiorca musi być poinformowany o przeniesieniu wierzytelności na nabywcę kredytu w ciągu 21 dni od daty przeniesienia. Informacja ta musi być przekazana bezpłatnie na trwałym nośniku i zawierać:
- dane nabywcy kredytu,
- dane podmiotu obsługującego kredyt (jeśli został wyznaczony),
- informacje o prawach kredytobiorcy,
- pouczenie o możliwości składania reklamacji.
- Nabywca kredytu, przedstawiciel lub podmiot obsługujący kredyt ma obowiązek przekazać te informacje ponownie, na żądanie kredytobiorcy lub w przypadku zmiany nabywcy, przedstawiciela, podmiotu obsługującego lub dostawcy usług obsługi kredytów.
- Nabywca kredytu jest zobowiązany do przekazywania KNF informacji o dacie pierwszego i ostatniego nabycia wierzytelności w terminie 7 dni od daty transakcji.
- Nabywcy kredytów, którzy dokonali przeniesienia wierzytelności na rzecz kolejnego nabywcy, muszą składać do KNF półroczne sprawozdania zawierające szczegółowe dane dotyczące transakcji, w tym liczbę i wartość przeniesionych wierzytelności.
Prawo do składania reklamacji:
- Kredytobiorca ma prawo do składania reklamacji do nabywcy kredytu, przedstawiciela lub podmiotu obsługującego kredyt.
- Podmioty te są zobowiązane do rozpatrzenia reklamacji w terminie 30 dni.
- W przypadku nieuwzględnienia reklamacji, kredytobiorca ma prawo do złożenia skargi do Rzecznika Finansowego.
Ochrona danych osobowych:
- Ustawa przewiduje szczególne środki ochrony danych osobowych kredytobiorców, w tym obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej przez osoby zajmujące się obsługą kredytów.
- Nabywca kredytu, przedstawiciel i podmiot obsługujący kredyt muszą przestrzegać przepisów RODO w zakresie przetwarzania danych osobowych kredytobiorców.
Etyczne praktyki windykacyjne:
- Ustawa zakazuje stosowania nieuczciwych i agresywnych praktyk windykacyjnych, takich jak nękanie, stosowanie gróźb, wprowadzanie w błąd czy wykorzystywanie trudnej sytuacji kredytobiorcy.
- Podmioty obsługujące kredyty muszą działać w dobrej wierze, uczciwie i profesjonalnie w kontaktach z kredytobiorcami.
- Muszą również uwzględniać indywidualną sytuację kredytobiorcy i dążyć do polubownego rozwiązania problemu.
Nadzór KNF:
- KNF sprawuje nadzór nad działalnością podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów, w celu zapewnienia przestrzegania przepisów ustawy i ochrony interesów kredytobiorców.
- Komisja ma prawo do przeprowadzania kontroli, nakładania kar pieniężnych i cofania zezwoleń na prowadzenie działalności.
Nadzór KNF i konsekwencje naruszeń
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów nakłada na Komisję Nadzoru Finansowego obowiązek nadzoru nad działalnością zarówno podmiotów obsługujących kredyty, jak i nabywców kredytów. Głównym celem nadzoru jest zapewnienie przestrzegania przepisów ustawy przez te podmioty, a w konsekwencji ochrona praw kredytobiorców i stabilności systemu finansowego.
Uprawnienia KNF:
- Przeprowadzanie kontroli u podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów.
- Żądanie wyjaśnień i dostępu do dokumentacji.
- Nakładanie kar pieniężnych za naruszenia przepisów.
- Cofanie zezwoleń w przypadku rażących naruszeń.
- Ujawnianie informacji o naruszeniach do publicznej wiadomości w celu zwiększenia transparentności rynku i ochrony konsumentów.
Zmiana Prawa bankowego w zakresie tajemnicy bankowej
Projekt ustawy przewiduje zmiany w zakresie tajemnicy bankowej w Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, aby dostosować ją do wymagań Dyrektywy 2021/2167.
Oto najważniejsze zmiany:
- Dodanie pkt 4a do art. 104 ust. 2: Zgodnie z proponowaną nowelizacją, obowiązek zachowania tajemnicy bankowej nie będzie dotyczył udzielania informacji niezbędnych do zawarcia i wykonywania umów przeniesienia praw kredytodawcy wynikających z nieobsługiwanej umowy o kredyt lub nabycia wierzytelności z tytułu nieobsługiwanej umowy o kredyt w rozumieniu ustawy, w tym udostępnienia informacji w trybie, o którym mowa w art. 25 ust. 1 projektowanej ustawy.
- Rozszerzenie katalogu przypadków, których nie dotyczy obowiązek zachowania tajemnicy bankowej: Zgodnie z proponowanymi zmianami obowiązek zachowania tajemnicy bankowej nie będzie dotyczył przypadków, w których następuje ujawnienie informacji objętych tajemnicą bankową przedsiębiorcom lub przedsiębiorcom zagranicznym wykonującym czynności na podstawie umów, o których mowa w art. 21 ust. 1 lub art. 23 ust. 1 projektowanej ustawy w zakresie niezbędnym do należytego wykonywania tych czynności.
- Dodanie art. 139a: Ten nowy artykuł nakłada na bank obowiązek przekazywania Komisji Nadzoru Finansowego informacji dotyczącej charakterystyki portfeli wierzytelności sprzedanych innym podmiotom, w szczególności nabywcom kredytów. Ust. 2 określa terminy przekazywania informacji, a ust. 3 zawiera upoważnienie dla ministra właściwego do spraw instytucji finansowych do określenia szczegółowego zakresu danych, sposobu i terminów przekazywania tej informacji.
Wprowadzone zmiany mają na celu zapewnić większą transparentność obrotu wierzytelnościami oraz umożliwić skuteczne sprawowanie nadzoru nad rynkiem przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Wpływ ustawy o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów na rynek wierzytelności
Nowe regulacje mają na celu kompleksowe uregulowanie rynku obsługi wierzytelności, co niewątpliwie wpłynie na jego funkcjonowanie. Wprowadzane regulacje dotykają zarówno aspektów prawnych, jak i praktycznych, kształtując relacje między instytucjami finansowymi, podmiotami obsługującymi kredyty, nabywcami wierzytelności oraz kredytobiorcami.
Oczekiwane skutki:
- Rozwój wtórnego rynku wierzytelności: Uproszczenie procedur i zwiększenie bezpieczeństwa transakcji może przyciągnąć nowych inwestorów i zwiększyć płynność rynku.
- Wpływ na konkurencję i ceny: Wzrost aktywności na rynku może prowadzić do obniżenia cen kredytów i zwiększenia dostępności finansowania.
- Zwiększenie profesjonalizacji sektora: Wyższe standardy działania i nadzór KNF wymuszą na podmiotach obsługujących kredyty podniesienie jakości usług i dbałość o etyczne standardy.
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów wprowadza jednolity system licencjonowania i nadzoru nad podmiotami obsługującymi kredyty, co ma na celu zwiększenie przejrzystości rynku. Wprowadzenie unijnych ram dla nabywców nieobsługiwanych kredytów oraz podmiotów obsługujących kredyty ma zlikwidować potencjalne przeszkody w obrocie wierzytelnościami, jednocześnie zapewniając wysoki poziom ochrony praw kredytobiorców.
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów ma na celu stymulowanie rozwoju rynku wtórnego nieobsługiwanych kredytów, poprzez:
- Ułatwienie przenoszenia umów kredytowych na nabywców.
- Ujednolicenie wymogów w zakresie udzielania zezwoleń dla podmiotów obsługujących kredyty.
- Zapewnienie przejrzystości i konkurencyjności rynku.
Oczekuje się, że te zmiany przyczynią się do zwiększenia płynności i efektywności rynku wierzytelności.
Nowe regulacje wpłyną również na działalność instytucji finansowych. Ustawa:
- Umożliwia instytucjom kredytowym sprzedaż nieobsługiwanych kredytów na rynku wtórnym, co może przyczynić się do poprawy ich sytuacji finansowej.
- Nakłada na instytucje kredytowe obowiązek przekazywania nabywcom szczegółowych informacji o wierzytelnościach.
- Wprowadza zmiany w zakresie tajemnicy bankowej, ułatwiając proces przekazywania informacji o kredytobiorcach.
Podsumowanie
Ustawa o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów wprowadza istotne zmiany na rynku wierzytelności, które mają na celu:
- Harmonizację przepisów i zwiększenie przejrzystości.
- Rozwój rynku wtórnego nieobsługiwanych kredytów.
- Wzmocnienie ochrony praw kredytobiorców.
- Usprawnienie współpracy międzynarodowej.
Przewiduje się, że nowe przepisy będą miały korzystny wpływ na działanie rynku wierzytelności, gwarantując równowagę między interesami jego uczestników.