Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu i kluczowe aspekty ustawy AML

Pranie pieniędzy oraz finansowanie terroryzmu to poważne zagrożenia dla stabilności systemów finansowych na całym świecie. Działania te destabilizują gospodarkę, podważają praworządność i ułatwiają rozwój przestępczości zorganizowanej. Z tego względu przeciwdziałanie tym procederom jest kluczowym zadaniem, angażującym zarówno władze państwowe, jak i szeroki wachlarz instytucji prywatnych.

W Polsce, w odpowiedzi na te wyzwania, wprowadzono szereg regulacji prawnych, które mają na celu skuteczne przeciwdziałanie tym zjawiskom. W niniejszym artykule omówimy kluczowe przepisy, obowiązki instytucji w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Na czym polega pranie pieniędzy?

Pranie pieniędzy to proces, w którym przestępcy próbują ukryć nielegalne pochodzenie swoich pieniędzy, nadając im pozór legalności.

Celem prania pieniędzy jest „wypranie” pieniędzy, tak aby wyglądały na pochodzące z legalnego źródła, a tym samym uniknięcie odpowiedzialności karnej. Pranie pieniędzy jest poważnym przestępstwem, które ułatwia dalszą działalność przestępczą i destabilizuje system finansowy.

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu definiuje pranie pieniędzy jako czynność, która polega na wprowadzaniu do obrotu wartości majątkowych pochodzących z przestępstwa. Obejmuje to również usiłowanie takiej czynności, a także pomocnictwo i podżeganie.

Na czym polega finansowanie terroryzmu?

Finansowanie terroryzmu, zgodnie z polską ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, jest zdefiniowane jako czyn opisany w art. 165a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny.

Art. 165a. § 1. Kto gromadzi, przekazuje lub oferuje środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości w zamiarze sfinansowania przestępstwa o charakterze terrorystycznym lub przestępstwa, o którym mowa w art. 120, art. 121, art. 136, art. 166, art. 167, art. 171, art. 252, art. 255a lub art. 259a, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.

Ustawa kładzie duży nacisk na przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu poprzez:

• szeroki zakres instytucji obowiązanych, które muszą stosować środki bezpieczeństwa finansowego, takie jak identyfikacja klienta i beneficjenta rzeczywistego, ocena ryzyka, monitorowanie transakcji i zgłaszanie podejrzeń,
• współpracę z organami innych państw i organizacjami międzynarodowymi w celu wymiany informacji i koordynacji działań,
• stosowanie szczególnych środków ograniczających, takich jak zamrożenie aktywów, wobec osób i podmiotów powiązanych z terroryzmem.

Ustawa wskazuje, że finansowanie terroryzmu jest poważnym przestępstwem, a jego skuteczne zwalczanie wymaga kompleksowego podejścia i zaangażowania wielu instytucji.

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu: Podstawy prawne

Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu określa zasady i tryb przeciwdziałania tym zjawiskom. Wdraża ona dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z późniejszymi zmianami, która ma na celu zapobieganie wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Akt ten określa szczegółowe wymogi i procedury, do których stosowania zobowiązany jest szeroki krąg podmiotów, zwanych instytucjami obowiązanymi jak m.in.: banki, firmy i fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, pośrednicy ubezpieczeniowi, notariusze, kantory i podmioty wymiany walut wirtualnych, doradcy podatkowi, pośrednicy nieruchomości i inni.

Środki bezpieczeństwa finansowego

Instytucje obowiązane zobowiązane są do wdrożenia i stosowania szeregu środków bezpieczeństwa finansowego, mających na celu identyfikację i ocenę ryzyka związanego z klientami i przeprowadzanymi transakcjami. Do najważniejszych z nich należą:

• Identyfikacja i weryfikacja klienta: Instytucja obowiązana musi ustalić tożsamość klienta i zweryfikować ją na podstawie wiarygodnych dokumentów. Proces ten powinien być przeprowadzony z należytą starannością, uwzględniając rodzaj klienta oraz ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu z nim związane.
• Identyfikacja beneficjenta rzeczywistego: W przypadku osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej konieczne jest ustalenie i zweryfikowanie tożsamości beneficjenta rzeczywistego. W tym celu instytucja obowiązana powinna pozyskać informacje o strukturze własnościowej i kontrolnej klienta oraz zbadać, kto faktycznie sprawuje kontrolę nad tym podmiotem.
• Bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych: Instytucje obowiązane są zobowiązane do monitorowania transakcji przeprowadzanych przez klientów i analizowania ich pod kątem ewentualnych oznak prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. W przypadku stwierdzenia transakcji podejrzanych instytucja obowiązana ma obowiązek zgłosić je do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF).

Monitorowanie podejrzanych transakcji

Monitorowanie podejrzanych transakcji jest kluczowym elementem systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Ustawa nakłada na instytucje obowiązane obowiązek bieżącego monitorowania stosunków gospodarczych swoich klientów. W ramach tego monitorowania instytucje są zobowiązane do analizy transakcji przeprowadzanych przez klientów w celu upewnienia się, że są one zgodne z posiadaną wiedzą o kliencie, jego działalności oraz z oceną ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, przypisanym do tego klienta.

Istotnym elementem monitorowania jest badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych klienta, szczególnie w przypadkach, gdy okoliczności uzasadniają taką analizę. Ponadto, instytucje obowiązane mają obowiązek zapewnienia aktualności dokumentów, danych i informacji dotyczących stosunków gospodarczych klienta.

W przypadku ujawnienia transakcji skomplikowanych, podejrzanie wysokich, nietypowych, lub pozornie bez uzasadnienia prawnego lub gospodarczego, instytucje muszą podjąć działania wyjaśniające okoliczności ich przeprowadzenia. W przypadku transakcji przeprowadzanych w ramach stosunków gospodarczych, należy zintensyfikować monitorowanie tych stosunków.

Ustawa określa również szczególne środki monitorowania w przypadku transakcji związanych z państwami wysokiego ryzyka. W takich przypadkach instytucje muszą uzyskać dodatkowe informacje o kliencie, beneficjencie rzeczywistym, celu transakcji, źródle pochodzenia majątku oraz zintensyfikować monitorowanie stosunków gospodarczych z klientem

Monitorowanie transakcji jest więc ciągłym procesem, który wymaga od instytucji obowiązanych aktywnego i proaktywnego podejścia, opartego na analizie ryzyka i wnikliwej ocenie zachowań klientów.

Zgłaszanie podejrzanych transakcji do GIIF

Zgłaszanie podejrzanych transakcji i sprawozdawczość do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) to kluczowe filary systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w Polsce. Instytucje obowiązane muszą niezwłocznie informować GIIF o każdej transakcji lub wartościach majątkowych, które mogą być powiązane z tymi przestępstwami. Informacje te, wraz ze szczegółowymi danymi klienta i transakcji, są przekazywane elektronicznie. Do czasu otrzymania decyzji GIIF, instytucja ma obowiązek wstrzymać podejrzaną transakcję.

Ustawa nakłada na instytucje obowiązane również obowiązek regularnego raportowania do GIIF o określonych transakcjach, nawet jeśli nie wzbudzają one podejrzeń. Dotyczy to m.in. wpłat i wypłat gotówki, transferów bankowych oraz transakcji walutowych przekraczających równowartość 15 000 euro. Dane te muszą być przekazane w ciągu 7 dni od daty transakcji. Niespełnienie tych obowiązków grozi surowymi karami, w tym karami administracyjnymi, a nawet pozbawieniem wolności.

Więcej na ten temat w artykule: Raportowanie transakcji do GIIF Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.

Rola Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF)

Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF) jest centralną postacią w polskim systemie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Jego głównym zadaniem jest analiza informacji finansowych w celu wykrywania podejrzanych transakcji i wartości majątkowych mogących pochodzić z przestępstw.

GIIF ma prawo wstrzymywać transakcje i blokować rachunki na 96 godzin w przypadku uzasadnionego podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, po czym powiadamia prokuratora, który może przedłużyć blokadę. Ponadto GIIF żąda informacji od instytucji obowiązanych, przekazuje dane o podejrzanych działaniach do organów ścigania i koordynuje kontrole innych instytucji nadzorujących.

Do jego kompetencji należy również nakładanie kar administracyjnych na instytucje obowiązane, które nie przestrzegają przepisów ustawy. GIIF aktywnie uczestniczy w międzynarodowej współpracy, wymieniając informacje z zagranicznymi jednostkami analityki finansowej.

Dodatkowo, GIIF opracowuje krajową ocenę ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz prowadzi rejestry, takie jak Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych i rejestr działalności w zakresie walut wirtualnych. Dzięki szerokim uprawnieniom i dostępowi do informacji GIIF może skutecznie realizować swoje zadania i odgrywać proaktywną rolę w zwalczaniu przestępczości finansowej.

Jakie są konsekwencje naruszenia przepisów ustawy o praniu pieniędzy?

Naruszenie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu wiąże się z poważnymi konsekwencjami. Organy, takie jak Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF) lub Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), mogą nałożyć na instytucję obowiązaną szereg kar administracyjnych:

• Publikacja informacji o instytucji obowiązanej i zakresie naruszenia w Biuletynie Informacji Publicznej.
• Nakaz zaprzestania określonych czynności.
• Cofnięcie koncesji lub zezwolenia, albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej.
• Zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym dla osoby odpowiedzialnej za naruszenie, na okres do roku.
• Kara pieniężna do wysokości dwukrotności kwoty korzyści osiągniętej lub straty unikniętej przez instytucję w wyniku naruszenia, lub do równowartości 1 000 000 euro, jeśli nie da się ustalić korzyści lub straty.

Oprócz kar administracyjnych, osoby działające w imieniu lub na rzecz instytucji obowiązanej mogą ponieść odpowiedzialność karną, w tym karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 za czyny takie jak:

• Niedopełnienie obowiązku przekazania GIIF zawiadomienia o podejrzeniu prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
• Przekazanie GIIF nieprawdziwych lub zatajenie prawdziwych danych.
• Ujawnienie osobom nieuprawnionym informacji zebranych zgodnie z ustawą.

Ustawa przewiduje również kary za udaremnianie lub utrudnianie kontroli, np. grzywnę dla osoby utrudniającej czynności kontrolne.

Współpraca międzynarodowa

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu wymaga ścisłej współpracy międzynarodowej. Polska aktywnie uczestniczy w globalnych działaniach w tym zakresie, m.in. poprzez:

• Współpracę z zagranicznymi jednostkami analityki finansowej: GIIF współpracuje z odpowiednimi organami w innych państwach w celu wymiany informacji i koordynacji działań przeciwdziałających praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
• Uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych: Polska jest członkiem kluczowych organizacji międzynarodowych zajmujących się przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, takich jak Grupa Specjalna ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF).

Podsumowanie

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu to złożony proces wymagający ciągłego doskonalenia procedur i aktualizacji wiedzy. Instytucje obowiązane powinny traktować te zagadnienia priorytetowo i dbać o efektywność swoich systemów zapobiegania tym przestępstwom.

Najczęściej zadawane pytania – Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu: