Pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu to poważne zagrożenia dla integralności systemów finansowych i bezpieczeństwa narodowego. Pranie pieniędzy to proces, w którym przestępcy ukrywają nielegalne pochodzenie środków finansowych, nadając im pozory legalności. Finansowanie terroryzmu to gromadzenie i przekazywanie funduszy na rzecz organizacji terrorystycznych.
W celu przeciwdziałania tym zjawiskom, Polska, podobnie jak inne kraje, wprowadziła szereg regulacji prawnych. Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT) nakłada na szeroki katalog podmiotów, tzw. instytucje obowiązane, obowiązki w zakresie identyfikacji, oceny i minimalizowania ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu.
Kluczowe informacje warte zapamiętania – Instytucje obowiązane AML:
- Szeroki zakres podmiotów. Ustawa AML/CFT z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nakłada obowiązki w tym zakresie na szeroki katalog instytucji, obejmujący zarówno sektor finansowy (np. banki, instytucje kredytowe, firmy inwestycyjne), jak i niefinansowy (np. notariusze, adwokatów, doradców podatkowych, przedsiębiorców z branży gier hazardowych).
- Szczegółowe środki bezpieczeństwa finansowego. Ustawa AML/CFT nakłada na instytucje obowiązane obowiązek stosowania szeregu środków bezpieczeństwa finansowego, takich jak identyfikacja i weryfikacja tożsamości klienta, beneficjenta rzeczywistego oraz osoby upoważnionej do działania w imieniu klienta. Instytucje te muszą również oceniać ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu związane z nawiązywanymi stosunkami gospodarczymi lub transakcjami okazjonalnymi, a także dokumentować stosowane środki i wyniki analiz.
- Kary administracyjne za naruszenia. Ustawa przewiduje kary administracyjne dla instytucji obowiązanych, które nie dopełniają obowiązków w zakresie AML/CFT. Kary te mogą obejmować naganę, upomnienie, karę pieniężną, a w niektórych przypadkach zakaz pełnienia funkcji członka zarządu w instytucji obowiązanej.
Instytucje obowiązane – Kogo dotyczy ustawa AML?
Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT), szeroki katalog instytucji zobowiązany jest do przestrzegania jej przepisów. Należą do nich podmioty zarówno z sektora finansowego, jak i niefinansowego, w tym:
- Podmioty działające na rynku finansowym: banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, firmy inwestycyjne, domy maklerskie, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, platformy aukcyjne instrumentów finansowych, instytucje kredytowe, biura maklerskie, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.
- Podmioty działające poza rynkiem finansowym: kantory wymiany walut, notariusze, komornicy, adwokaci, radcowie prawni, pośrednicy w obrocie nieruchomościami, dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi i antykami, operatorzy pocztowi, organizatorzy gier hazardowych, podmioty prowadzące działalność w zakresie walut wirtualnych, lombardową, podmioty świadczące usługi w zakresie tworzenia i zarządzania spółkami kapitałowymi lub trustami, platformy crowdfundingowe, podmioty zajmujące się przechowywaniem dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków.
Fundacje i stowarzyszenia podlegają przepisom AML/CFT jedynie w zakresie transakcji gotówkowych o równowartości 10 000 euro lub większej. W 2023 roku katalog instytucji obowiązanych został rozszerzony o podmioty prowadzące działalność lombardową oraz podmioty obsługujące system rozrachunku oparty na DLT.
Ustawa wprowadza regulacje dotyczące działalności na rzecz spółek lub trustów oraz działalności w zakresie walut wirtualnych, nakładając na podmioty prowadzące te rodzaje działalności szczególne obowiązki w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Charakter katalogu jest otwarty, co oznacza, że ustawodawca może w przyszłości dodawać nowe kategorie podmiotów.
Obowiązki w zakresie AML/CFT dotyczą wszystkich instytucji wymienionych w ustawie, niezależnie od ich wielkości czy charakteru prowadzonej działalności.
Obowiązki instytucji obowiązanych do przeciwdziałania praniu pieniędzy
Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nakłada na szeroki katalog instytucji obowiązek stosowania szeregu środków bezpieczeństwa finansowego w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Główne obowiązki instytucji obowiązanych:
- Ocena ryzyka: Instytucje obowiązane są zobligowane do rozpoznania i oceny ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanego ze stosunkami gospodarczymi lub transakcjami okazjonalnymi, a także do dokumentowania przeprowadzonej oceny. Uwzględnić mogą przy tym obowiązującą krajową ocenę ryzyka, jak również sprawozdanie Komisji Europejskiej.
- Identyfikacja czynników ryzyka związanych z klientami, państwami lub obszarami geograficznymi, produktami, usługami, transakcjami lub kanałami ich dostaw;
- Sporządzenie oceny ryzyka w formie papierowej lub elektronicznej, którą należy aktualizować co najmniej co 2 lata, a w razie potrzeby – częściej.
- Stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego:
- Identyfikacja i weryfikacja tożsamości klienta i beneficjenta rzeczywistego: Instytucje obowiązane muszą ustalić tożsamość klienta i beneficjenta rzeczywistego przed nawiązaniem stosunków gospodarczych lub przeprowadzeniem transakcji okazjonalnej. Weryfikacja ta powinna odbyć się na podstawie wiarygodnych i niezależnych źródeł.
- Ustalenie źródła pochodzenia wartości majątkowych: W uzasadnionych przypadkach instytucje obowiązane mają obowiązek zbadania źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta.
- Bieżąca analiza transakcji: Instytucje obowiązane muszą prowadzić bieżącą analizę przeprowadzanych transakcji w celu identyfikacji transakcji podejrzanych. W przypadku ujawnienia transakcji o charakterze nietypowym lub podejrzanym, instytucje te są zobowiązane do podjęcia działań w celu wyjaśnienia okoliczności, w jakich zostały one przeprowadzone.
- Przechowywanie dokumentacji: Instytucje obowiązane są zobligowane do przechowywania dokumentacji związanej ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego przez okres 5 lat licząc od dnia zakończenia stosunków gospodarczych lub przeprowadzenia transakcji okazjonalnej.
- Wzmocnione środki bezpieczeństwa finansowego stosowane w przypadkach, gdy ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu jest wyższe, np. w przypadku transakcji związanych z państwami wysokiego ryzyka; uzyskanie akceptacji kadry kierowniczej na nawiązanie lub kontynuację stosunków gospodarczych, a także intensyfikację monitorowania transakcji.
- Stosowanie szczególnych środków ograniczających:
- Listy sankcyjne zawierają wykaz osób i podmiotów, wobec których stosowane są sankcje finansowe.
- Instytucje obowiązane mają obowiązek identyfikowania osób i podmiotów objętych sankcjami oraz stosowania odpowiednich środków, np. zamrażania rachunków bankowych.
- Współpraca z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej (GIIF): Instytucje obowiązane mają obowiązek przekazywać GIIF informacje o transakcjach powyżej określonej kwoty, a także zawiadamiać GIIF o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
- Wdrożenie wewnętrznych procedur: Instytucje obowiązane muszą wdrożyć wewnętrzną procedurę w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która określa zasady postępowania w instytucji. Procedura ta podlega akceptacji kadry kierowniczej i powinna być regularnie aktualizowana.
- Szkolenia: Instytucje obowiązane są zobligowane do zapewnienia szkoleń dla swoich pracowników w zakresie AML/CFT.
Nadzór i kontrola GIIF nad podmiotami obowiązanymi
Generalny Inspektor Informacji Finansowej odgrywa kluczową rolę w polskim systemie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT). Jednym z jego najważniejszych zadań jest sprawowanie nadzoru i kontroli nad instytucjami obowiązanymi, czyli podmiotami, na które ustawa AML/CFT nakłada obowiązki w tym zakresie.
GIIF posiada szerokie uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli nad instytucjami obowiązanymi. Należą do nich m.in.:
- Przeprowadzanie kontroli: GIIF ma prawo do przeprowadzania kontroli w instytucjach obowiązanych w celu weryfikacji przestrzegania przez nie przepisów ustawy AML/CFT. Kontrole te mogą być planowe lub doraźne.
- Wydawanie zaleceń pokontrolnych: W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w trakcie kontroli, GIIF wydaje zalecenia pokontrolne, które nakazują instytucji obowiązanej usunięcie tych nieprawidłowości w określonym terminie.
- Nakładanie kar administracyjnych: GIIF ma prawo do nakładania kar administracyjnych na instytucje obowiązane, które nie dopełniają obowiązków w zakresie AML/CFT. Kary te mogą obejmować naganę, upomnienie, karę pieniężną, a w niektórych przypadkach zakaz pełnienia funkcji członka zarządu w instytucji obowiązanej.
- Współpraca z innymi organami: GIIF współpracuje z innymi organami, które również sprawują nadzór nad instytucjami obowiązanymi w zakresie AML/CFT, takimi jak Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), Narodowy Bank Polski (NBP), Krajowa Administracja Skarbowa (KAS).
- Udostępnianie informacji: GIIF ma prawo do udostępniania informacji o instytucjach obowiązanych uprawnionym organom, takim jak prokuratura, Policja, ABW, CBA.
Podsumowanie
Przestrzeganie przepisów AML/CFT ma kluczowe znaczenie dla instytucji obowiązanych. Niestosowanie się do tych regulacji może skutkować poważnymi konsekwencjami, w tym karami administracyjnymi, utratą reputacji oraz problemami z pozyskiwaniem klientów i partnerów biznesowych.
Instytucje obowiązane powinny na bieżąco zapoznawać się z przepisami AML/CFT oraz wdrożyć odpowiednie procedury wewnętrzne, aby zapewnić zgodność swojej działalności z wymogami ustawy.