Gatekeeperzy: Kluczowi strażnicy w walce z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu

Problem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu stanowi jedno z najpoważniejszych wyzwań dla współczesnej gospodarki światowej i bezpieczeństwa globalnego. Przestępstwa finansowe, ze względu na swoją skalę i konsekwencje, zagrażają stabilności rynków finansowych, niszczą zaufanie społeczne i podważają praworządność. Transgraniczny charakter tych działań wymaga intensywnej współpracy międzynarodowej i skoordynowanych działań na wielu płaszczyznach. W tym kontekście kluczową rolę odgrywają tak zwani „gatekeeperzy” (gatekeepers), czyli profesje i instytucje, które działając w ramach systemu finansowego, mają unikalną możliwość zapobiegania, wykrywania i zgłaszania podejrzanych transakcji.

Celem niniejszego artykułu jest zwiększenie świadomości na temat roli i odpowiedzialności „gatekeeperów”.

Kim są gatekeeperzy w kontekście prania pieniędzy i jakie jest ich znaczenie?

„Gatekeeperzy” to szeroka grupa podmiotów z sektora finansowego i prawnego, obejmująca m.in. prawników, księgowych, audytorów, notariuszy, doradców podatkowych, banki, agentów nieruchomości i dostawców usług korporacyjnych. Ich istotą jest kontrolowanie dostępu do zasobów i możliwości finansowych, co czyni ich strażnikami systemu finansowego. 

Posiadają oni specjalistyczną wiedzę, umiejętności i dostęp do globalnych instytucji finansowych, które mogą być wykorzystywane, świadomie lub nieświadomie, do ukrywania nielegalnych aktywów i ułatwiania prania pieniędzy. Ich rola jest kluczowa, ponieważ ich profesjonalne usługi mogą stanowić barierę lub furtkę dla przestępców chcących wprowadzić nielegalne środki do legalnego obiegu.

Termin „gatekeeper” obejmuje szerokie spektrum profesji, które mają kluczowe znaczenie w monitorowaniu, identyfikowaniu i zapobieganiu wykorzystywaniu systemu finansowego do celów nielegalnych:

• Prawnicy i notariusze:
  • Prawnicy, w tym niezależni specjaliści, często uczestniczą w złożonych transakcjach finansowych i mogą identyfikować podejrzane działania;
  • Notariusze również są kluczowi, ponieważ mogą pośredniczyć w transakcjach finansowych, gdzie istnieje ryzyko prania pieniędzy;
• Specjaliści finansowi:
  • Księgowi i audytorzy zarządzają i nadzorują transakcje finansowe;
  • Bankierzy i doradcy inwestycyjni również mają znaczącą odpowiedzialność za wykrywanie nieprawidłowości;
  • Doradcy podatkowi, jako eksperci od finansów, pomagają w identyfikacji podejrzanych transakcji;
• Agenci nieruchomości: Ze względu na wysoką wartość transakcji nieruchomościowych, agenci odgrywają kluczową rolę w identyfikacji potencjalnie nielegalnych środków używanych do zakupu nieruchomości;
• Dostawcy usług korporacyjnych: Ułatwiają tworzenie i zarządzanie strukturami prawnymi, które mogą być wykorzystane do ukrywania rzeczywistych właścicieli aktywów;
• Dealerzy dóbr luksusowych: Transakcje dotyczące luksusowych przedmiotów mogą być wykorzystane do ukrycia nielegalnych środków;
• Dostawcy usług płatniczych: Wraz z rozwojem płatności cyfrowych, stały się kolejnym punktem podatnym na pranie pieniędzy;
• Inne niezależne zawody prawnicze: Pełnią rolę zaufanej strony trzeciej i są postrzegane przez FATF jako gatekeeperzy.

Rola i odpowiedzialność gatekeeperów w systemie AML/CFT

Międzynarodowe standardy i regulacje prawne stanowią fundament systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Financial Action Task Force (FATF), jako globalny organ ustalający standardy, odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu międzynarodowych przepisów w tej dziedzinie. Zalecenia FATF wyznaczają minimalne standardy, które są następnie implementowane w dyrektywach Unii Europejskiej i przepisach krajowych. „Gatekeeperzy” są zobowiązani do przestrzegania tych regulacji, co obejmuje m.in. obowiązek identyfikacji klienta, monitorowania transakcji i zgłaszania podejrzanych działań (STR – Suspicious Transaction Report).

„Gatekeeperzy”, ze względu na swoją unikalną pozycję w procesie przepływu pieniędzy, stanowią pierwszą linię obrony przed przestępstwami finansowymi. Ich rola w wykrywaniu podejrzanych działań na wczesnym etapie jest nieoceniona. To na nich spoczywa odpowiedzialność za weryfikację tożsamości klienta, źródeł pochodzenia środków i celu transakcji. Zaniechanie lub niedopełnienie obowiązków może prowadzić do poważnych konsekwencji, zarówno prawnych, jak i reputacyjnych.

Różne sektory i profesje pełnią odmienne role w systemie AML/CFT:

• Banki – monitorują transakcje finansowe i identyfikują podejrzane przepływy środków;
• Prawnicy – uczestniczą w transakcjach korporacyjnych, nieruchomościowych i obsłudze struktur offshore, gdzie istnieje ryzyko prania pieniędzy;
• Księgowi i audytorzy – weryfikują sprawozdania finansowe i przepływy środków;
• Notariusze – legalizują transakcje, uwiarygodniając przepływ środków;
• Agenci nieruchomości – uczestniczą w transakcjach sprzedaży i wynajmu, które mogą być wykorzystane do prania pieniędzy;
• Doradcy podatkowi – planują i optymalizują struktury podatkowe, co może być wykorzystane do ukrywania dochodów;
• Dostawcy usług korporacyjnych (TCSP) – tworzą struktury spółek, które mogą być wykorzystywane w schematach prania pieniędzy;
• Przedsiębiorstwa z sektora BigTech – ze względu na rozwój metaverse, stają się nowymi aktorami w przestrzeni finansowej, gdzie istnieje ryzyko prania pieniędzy za pomocą aktywów cyfrowych.

Jakie są wady i zalety systemu opartego na gatekeeperach w walce z przestępczością finansową?

System oparty na „gatekeeperach” w walce z przestępczością finansową ma zarówno wady, jak i zalety, które wynikają z ich roli jako pośredników w systemie finansowym i prawnym.

Zalety systemu opartego na „gatekeeperach”:

• Pierwsza linia obrony: Gatekeeperzy, dzięki swojemu umiejscowieniu w systemie, stanowią pierwszą linię obrony przed wprowadzeniem nielegalnych środków do legalnego obiegu. Są w stanie monitorować transakcje i identyfikować podejrzane działania na wczesnym etapie.
• Wiedza i doświadczenie: Profesjonaliści, tacy jak prawnicy, księgowi czy audytorzy, posiadają specjalistyczną wiedzę i umiejętności, które pozwalają im na wykrywanie skomplikowanych schematów prania pieniędzy. Ich doświadczenie w analizie finansowej i prawnej jest nieocenione w walce z przestępczością finansową.
• Dostęp do informacji: Gatekeeperzy mają dostęp do szczegółowych informacji o klientach, ich transakcjach i strukturach korporacyjnych, co jest kluczowe w identyfikacji podejrzanych działań.
• Współpraca z organami ścigania: Wymóg zgłaszania podejrzanych transakcji przez gatekeeperów umożliwia organom ścigania szybką reakcję i śledzenie przepływu nielegalnych środków. Ta współpraca jest niezbędna dla efektywnego zwalczania przestępczości finansowej.
• Prewencja: System oparty na gatekeeperach ma na celu nie tylko wykrywanie, ale także zapobieganie przestępstwom finansowym. Świadomość, że transakcje są monitorowane, może zniechęcać potencjalnych przestępców.

Wady systemu opartego na „gatekeeperach”:

• Ryzyko współudziału: Gatekeeperzy, którzy są motywowani chęcią zysku, mogą celowo przymykać oczy na nielegalne działania lub wręcz aktywnie uczestniczyć w praniu pieniędzy. Przestępcy mogą wykorzystywać zaufanie i wiedzę gatekeeperów do ukrywania nielegalnych transakcji.
• Niewystarczająca regulacja: Niektóre sektory gatekeeperów, szczególnie w niektórych krajach, mogą być niedostatecznie regulowane lub nadzorowane, co zwiększa ryzyko ich nadużycia. Słaba regulacja może prowadzić do sytuacji, w których gatekeeperzy nie są skuteczni w wykrywaniu i zgłaszaniu podejrzanych transakcji.
• Trudności w identyfikacji i weryfikacji klientów: Przestępcy mogą używać fałszywych tożsamości lub skomplikowanych struktur korporacyjnych, co utrudnia gatekeeperom weryfikację klientów i źródeł ich funduszy.
• Konflikt między zachowaniem poufności a obowiązkiem raportowania: Gatekeeperzy, zwłaszcza prawnicy, mogą napotykać trudności w zachowaniu równowagi między obowiązkiem poufności wobec klienta a obowiązkiem zgłaszania podejrzanych transakcji. To napięcie może prowadzić do niechęci do zgłaszania podejrzanych działań.
• Wykorzystanie luk prawnych: Przestępcy często szukają luk w prawie i wykorzystują je do ukrywania nielegalnych działań. Gatekeeperzy mogą być świadomie lub nieświadomie wplątani w takie schematy.
• Niespójność w regulacjach międzynarodowych: Różnice w przepisach między krajami mogą być wykorzystywane przez przestępców do prania pieniędzy w jurysdykcjach o mniej rygorystycznych regulacjach.

Podsumowując, system oparty na „gatekeeperach” jest kluczowym elementem walki z przestępczością finansową, ale ma również swoje ograniczenia i wady. Aby był skuteczny, wymaga ciągłego monitorowania, wzmacniania regulacji, szkoleń i uczciwości ze strony gatekeeperów. Konieczne jest również wzmocnienie współpracy międzynarodowej w tym zakresie.

Praktyczne wskazówki i najlepsze praktyki dla gatekeeperów

Oto praktyczne wskazówki i najlepsze praktyki dla gatekeeperów, opracowane na podstawie dostarczonych źródeł i naszej historii konwersacji:

• Wdrożenie jasnych i konkretnych polityk AML:
  • Gatekeeperzy powinni ustanowić przejrzyste zasady dotyczące ich zaangażowania w transparentność, uczciwość i odpowiedzialność.
  • Polityki powinny być pisemne, udostępnione wszystkim pracownikom i publicznie dostępne w jak największym stopniu.
  • Polityki muszą być aktywnie wdrażane przez kierownictwo wyższego szczebla.
  • W przypadku niejasności w normach lub politykach, należy dążyć do minimalizacji możliwości racjonalizacji nieetycznych działań, szczególnie w kontekstach potencjalnych korzyści finansowych.
• Promowanie skutecznej należytej staranności (due diligence):
  • Gatekeeperzy muszą znać swoich klientów i źródła ich aktywów, aby skutecznie przeciwdziałać przepływom nielegalnych środków.
  • Należy stosować podwyższoną staranność w sytuacjach, które tego wymagają, na przykład ze względu na charakterystykę klienta lub transakcji.
  • Weryfikacja tożsamości klienta i jego beneficjenta rzeczywistego jest kluczowa.
• Regularne szkolenia i aktualizacja wiedzy:
  • Gatekeeperzy muszą regularnie aktualizować swoją wiedzę na temat technik prania pieniędzy, regulacji i najlepszych praktyk.
  • Szkolenia powinny obejmować rozpoznawanie czerwonych flag oraz procedury zgłaszania podejrzanych transakcji.
  • Szkolenia muszą być dopasowane do specyfiki branży i stanowisk, uwzględniając rolę jaką dany pracownik pełni w firmie.
  • Wiedza powinna obejmować również międzynarodowe standardy, takie jak zalecenia FATF.
• Wdrażanie skutecznych mechanizmów kontroli wewnętrznej:
  • Należy wdrożyć systemy zgodności oraz wyznaczyć osobę odpowiedzialną za zgodność.
  • Należy ustanowić standardy w procesie rekrutacji pracowników i oferować im odpowiednie szkolenia.
  • Kontrole wewnętrzne są fundamentalnym elementem włączania gatekeeperów do globalnego systemu walki z praniem pieniędzy.
• Zgłaszanie podejrzanych transakcji:
  • Gatekeeperzy mają obowiązek zgłaszania podejrzanych transakcji odpowiednim organom.
  • Zgłaszanie powinno być szybkie i dokładne, a systemy raportowania powinny być efektywne.
• Współpraca między branżami i sektorami:
  • Gatekeeperzy powinni aktywnie współpracować z innymi profesjonalistami z różnych branż i sektorów.
  • Dzielenie się najlepszymi praktykami może pomóc w przezwyciężaniu barier implementacyjnych i przekształcaniu nieskutecznych praktyk.
  • Współpraca powinna obejmować wymianę informacji o podejrzanych schematach i metodach działania przestępców.
• Świadome podejście do poufności:
  • Polityki poufności muszą być rewidowane w celu priorytetyzacji uczciwości nad interesami klienta, gdy to konieczne.
  • Gatekeeperzy muszą pamiętać o obowiązku zachowania poufności, ale w przypadku podejrzeń o przestępstwo powinni zgłosić transakcję.
• Utrzymywanie aktualnej wiedzy:
  • Gatekeeperzy muszą być na bieżąco z najlepszymi praktykami, aktualizować wewnętrzne protokoły i upewniać się, że są odpowiednio przeszkoleni w zakresie rozpoznawania i reagowania na zagrożenia związane z praniem pieniędzy i przestępczością finansową.
  • Muszą adaptować się do zmieniających się technik wykorzystywanych przez przestępców.
• Zastosowanie podejścia opartego na ryzyku:
  • Należy identyfikować i oceniać ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, a następnie podejmować kroki w celu jego zmniejszenia.
  • Podejście oparte na ryzyku oznacza, że zasoby i kontrole są przydzielane tam, gdzie ryzyko jest największe.
• Wykorzystanie technologii:
  • Nowoczesne technologie mogą pomóc w identyfikacji podejrzanych transakcji i monitorowaniu kluczowych aspektów działalności finansowej.
  • Automatyzacja procesów może usprawnić działania związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy.

Identyfiikacja czerwonych flag

Identyfikacja „czerwonych flag” (Red Flags) jest kluczowym elementem w wykrywaniu potencjalnych przypadków prania pieniędzy. Do transakcji o nietypowym charakterze zaliczamy m.in.:

• Nieuzasadnione przepływy środków, duże transakcje gotówkowe, transakcje z krajami o wysokim ryzyku korupcji
• Transakcje niezgodne z profilem klienta lub jego dotychczasową historią.

Podejrzane może być również zachowanie klienta, takie jak:

• Unikanie kontaktu lub niechęć do udzielania informacji.
• Ukrywanie beneficjenta rzeczywistego i wykorzystywanie skomplikowanych struktur.

Podejrzane źródła i pochodzenie środków obejmują przypadki, gdy:

• Środki pochodzą z krajów o wysokim ryzyku lub o niejasnym pochodzeniu.
• Brak jest dokumentacji lub wyjaśnienia co do źródła środków są niejasne.

Szkolenia i edukacja w zakresie AML/CFT powinny być prowadzone regularnie dla wszystkich „gatekeeperów”. Należy na bieżąco aktualizować wiedzę o nowych metodach prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz budować świadomość o odpowiedzialności i konsekwencjach braku działania.

Specyficzne wskazówki dla wybranych grup zawodowych są również niezwykle istotne:

• Prawnicy – powinni zachować ostrożność przy transakcjach nieruchomościowych, zakładaniu spółek i obsłudze struktur offshore. Ważna jest również znajomość granic tajemnicy zawodowej i obowiązków sprawozdawczych.
• Księgowi i audytorzy – muszą weryfikować dokumentację finansową i przepływy środków, unikając podpisywania sprawozdań w przypadku wątpliwości.
• Doradcy podatkowi – powinni unikać tworzenia struktur mających na celu unikanie opodatkowania i dążyć do przejrzystości działań.
• Agenci nieruchomości – powinni zachować ostrożność w transakcjach z anonimowymi klientami i transakcjach gotówkowych o wysokiej wartości, weryfikując dokumentację i pochodzenie środków.
• Notariusze – muszą weryfikować tożsamość stron transakcji i pochodzenie środków oraz zwracać uwagę na niejasne klauzule umowne.

Technologia odgrywa coraz większą rolę w systemach AML/CFT. Wykorzystanie zaawansowanych systemów IT do monitorowania transakcji i analizy danych, automatyzacja procesów KYC i due diligence oraz wykorzystanie sztucznej inteligencji (AI) w wykrywaniu podejrzanych transakcji to przyszłość tej dziedziny.

Kultura uczciwości i współpraca

Kultura uczciwości i współpracy jest niezbędna dla skutecznego przeciwdziałania praniu pieniędzy. „Speak-up” culture polega na tworzeniu kultury otwartej komunikacji w miejscu pracy, gdzie pracownicy są zachęcani do zgłaszania podejrzanych działań (whistleblowing), mając zapewnioną anonimowość i ochronę przed retorsjami. Niezbędna jest współpraca z organami ścigania poprzez zgłaszanie podejrzanych transakcji oraz budowanie zaufania między sektorem prywatnym i publicznym.

Współpraca w ramach sektora i między sektorami polega na wymianie najlepszych praktyk, doświadczeń oraz podejmowaniu wspólnych inicjatyw w ramach stowarzyszeń branżowych i organizacji międzynarodowyc. Partnerstwa publiczno-prywatne oraz wymiana informacji i koordynacja działań między bankami, rządem i organizacjami międzynarodowymi są kluczowe dla skuteczności walki z przestępczością finansową .

Unifying Framework (ujednolicone ramy) to inicjatywa mająca na celu ujednolicenie zasad i praktyk dla „gatekeeperów” na całym świecie. Opiera się na trzech zasadach: integralności, przejrzystości i odpowiedzialności oraz pięciu praktykach: ustanawianiu jasnych zasad, due diligence, promowaniu kultury uczciwości, zgłaszania nieprawidłowości i współpracy.

Nowe wyzwania i trendy

Cyfryzacja i rozwój technologii stwarzają nowe możliwości dla przestępców finansowych. Nowe formy przestępczości finansowej w środowisku cyfrowym, wyzwania związane z wirtualnymi aktywami i blockchainem oraz potrzeba aktualizacji regulacji i dostosowania procedur AML/CTF to wyzwania, przed którymi stoją „gatekeeperzy”.

Pranie pieniędzy oparte na handlu (Trade-Based Money Laundering) stanowi kolejne poważne zagrożenie. Ryzyko manipulacji cenami i dokumentacją w handlu międzynarodowym oraz wymagania dotyczące weryfikacji transakcji handlowych wymagają szczególnej uwagi ze strony „gatekeeperów”.

Warto również zwrócić uwagę na wykorzystanie „gatekeeperów” w innych formach przestępczości, takich jak handel ludźmi, nielegalny handel narkotykami, cyberprzestępczość czy przestępstwa przeciwko środowisku . „Gatekeeperzy” mogą odegrać ważną rolę w przeciwdziałaniu tym zjawiskom, identyfikując podejrzane transakcje i przepływy środków finansowych.

Implikacje etyczne i prawne

„Gatekeeperzy” stoją przed wyzwaniem konfliktu interesów, gdzie muszą pogodzić lojalność wobec klienta z obowiązkiem przeciwdziałania przestępczości finansowej. Ważne jest unikanie sytuacji, w których interes klienta koliduje z obowiązkiem ustawowym.

Tajemnica zawodowa jest fundamentalnym elementem pracy wielu „gatekeeperów”, jednak obowiązek zgłaszania podejrzanych transakcji może wchodzić w kolizję z tą zasadą. Niezbędna jest analiza przepisów krajowych i wytycznych organów zawodowych w celu zrozumienia granic tajemnicy zawodowej i wyjątków od tej zasady.

„Gatekeeperzy” ponoszą odpowiedzialność karną i cywilną za świadome lub nieumyślne ułatwianie prania pieniędzy. Świadome zaniedbania lub ignorowanie podejrzanych transakcji wiążą się z ryzykiem sankcji finansowych i utraty reputacji.

Podsumowanie

„Gatekeeperzy” odgrywają niezastąpioną rolę w walce z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Ich aktywne zaangażowanie w wdrażanie najlepszych praktyk i współpracę międzysektorową jest kluczowe dla skutecznego przeciwdziałania przestępczości finansowej.

Najczęściej zadawane pytania – Gatekeeperzy: Kluczowi strażnicy w walce z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu