Mapa klauzul niedozwolonych w kredytach Rzecznika Finansowego

Kredyty „walutowe”, choć swego czasu popularne, stały się źródłem poważnych problemów dla wielu kredytobiorców. Kluczowym aspektem w dochodzeniu roszczeń wobec banków jest identyfikacja klauzul abuzywnych, czyli niedozwolonych postanowień umownych. W tym kontekście, Rzecznik Finansowy odgrywa istotną rolę w ochronie konsumentów na rynku finansowym. Celem niniejszego artykułu jest wyjaśnienie, czym jest Mapa Klauzul Niedozwolonych, jak z niej korzystać oraz w jaki sposób może ona pomóc frankowiczom w walce o swoje prawa.

Czym są klauzule abuzywne?

Zgodnie z art. 385 Kodeksu cywilnego, klauzule abuzywne to postanowienia umowy, które nie zostały indywidualnie uzgodnione i kształtują prawa oraz obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Konsekwencje prawne zastosowania klauzul abuzywnych są poważne:

• Klauzule abuzywne nie wiążą konsumenta z mocy prawa.
• Umowa pozostaje wiążąca w pozostałej części, o ile możliwe jest jej dalsze wykonywanie bez tych postanowień.

W umowach kredytowych często spotykane są następujące przykłady klauzul abuzywnych:

• Jednostronne uprawnienia banku do kształtowania wysokości zobowiązań kredytobiorców.
• Nieprecyzyjne zasady przeliczania waluty kredytu na złote polskie lub odwrotnie.
• Mechanizmy stosowane w tabelach kursowych banków, pozwalające na arbitralne ustalanie kursów wymiany walut.

Więcej o klauzulach abuzywnych w artykule: Czym są klauzule abuzywne w umowach kredytowych konsumentów?

Co to jest Mapa Klauzul Niedozwolonych?

Mapa Klauzul Niedozwolonych to spis klauzul niedozwolonych, które pochodzą z przeanalizowanych umów i regulaminów kredytów hipotecznych zawieranych przez banki z klientami w latach 2002-2009. Zestawienie to zostało opublikowane przez Rzecznika Finansowego pod koniec 2020 roku. Rzecznik Finansowy oparł się na wzorcach umów przesłanych przez klientów w ramach postępowań interwencyjnych. Z tego powodu nie należy traktować zbioru jako katalog zamknięty.

Celem Mapy Klauzul Niedozwolonych jest:

• Udzielenie wskazówek osobom, które do tej pory nie podejmowały żadnych działań związanych ze swoją umową.
• Dostarczenie jasnych informacji co do możliwych roszczeń klientów wynikających ze stosowania nieuczciwych postanowień przez banki.

Mapa Klauzul Niedozwolonych Rzecznika Finansowego stanowi kompendium elementów umów kredytowych, które budzą najwięcej wątpliwości i są przedmiotem sporów między Frankowiczami a kredytodawcami.

Poniżej znajduje się lista banków, których umowy były analizowane przez Rzecznika Finansowego:

• Bank Ochrony Środowiska S.A.
• Bank Millenium S.A.
• Euro Bank S.A.
• BNP Paribas S.A. / Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. 
• Fortis Bank S.A.
• BPH S.A.
• Credit Agricole Bank Polska S.A.
• MBank S.A.
• Getin Noble Bank S.A.
• DNB Bank Polska S.A.
• ING Bank Śląski S.A.
• Pekao Bank Hipoteczny S.A.
• Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A.
• Bank Zachodni WBK S.A.
• Deutsche Bank S.A.
• Santander Consumer Bank S.A.

W czym może pomóc Mapa Klauzul Niedozwolonych?

Mapa Klauzul Niedozwolonych oferuje szereg korzyści dla kredytobiorców:

• Umożliwia wstępne rozpoznanie, czy umowa kredytowa zawiera niedozwolone zapisy.
• Pomaga w podjęciu wstępnej decyzji o wszczęciu procedury odzyskania należnych środków.
• Ułatwia samodzielną analizę umowy i skonstruowanie reklamacji.
• Zawiera rzeczywiste fragmenty zapisów z obowiązujących umów kredytowych.
• Przedstawia zapisy posegregowane ze względu na bank i rok obowiązywania dokumentu.
• Zawiera informacje, czy zastosowanie danej klauzuli może skutkować nieważnością całej umowy, czy jedynie zwrotem nadpłaconych kwot.
• Daje podstawę do wystąpienia z reklamacją do banku, a w dalszej kolejności do Rzecznika Finansowego.
• Umożliwia wystąpienie na drogę sądową i przesłanie do Rzecznika Finansowego wniosku o istotny pogląd.

Gdzie znaleźć Mapę Klauzul Niedozwolonych?

Mapa Klauzul Niedozwolonych jest dostępna bezpłatnie pod adresem Rzecznika Finansowego: https://rf.gov.pl/wp-content/uploads/2021/06/Mapa-Klauzul-aktualizacja-na-07.06.2021.pdf.

Należy pamiętać, że Mapa Klauzul Abuzywnych nie stanowi katalogu zamkniętego. Możliwe jest, że w spisie nie uwzględniono klauzul stosowanych w umowach po 2009 roku. Z tego względu, dla uzyskania pewności co do zasadności roszczeń, rekomenduje się konsultację z doświadczoną kancelarią prawniczą w celu przeprowadzenia kompleksowej analizy umowy.

Jakie typy klauzul są uznawane za niedozwolone w umowach kredytów „walutowych”?

Klauzule uznawane za niedozwolone to przede wszystkim te, które pozwalają bankowi na jednostronne kształtowanie kursu waluty, po którym przeliczana jest kwota kredytu lub wysokość rat. Często spotykane niedozwolone klauzule dotyczą sposobu ustalania kursów kupna i sprzedaży walut, wykorzystywanych do wypłaty kredytu i spłaty rat, które nie są oparte na obiektywnych i transparentnych kryteriach, dając bankowi możliwość arbitralnego wpływania na zadłużenie kredytobiorcy. Inne klauzule wiążące się z ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego, gdzie bank pobierał składki. Przykładowe sformułowania klauzul to m.in.: „Kredyt indeksowany kursem CHF” lub „Przeliczenie po kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku”.

Przykłady klauzul niedozwolonych z Mapy Klauzul

Poniżej przedstawiam przykłady klauzul niedozwolonych z Mapy Klauzul, z podziałem na te, które mogą skutkować nieważnością całej umowy oraz te, które mogą skutkować możliwością żądania zwrotu nadpłaconych kwot:

Klauzule według Rzecznika Finansowego skutkujące nieważnością całej umowy:

• BPH S.A., Umowa kredytu budowlano-hipotecznego z 2004 r. i z 2005 r., § 2 ust. 1. „Bank udziela Kredytobiorcy na warunkach określonych w umowie oraz Regulaminie kredytowania osób fizycznych w Banku BPH S.A. nie objętych Ustawą o Kredycie Konsumenckim, kredytu w wysokości X CHF (słownie: …. franków szwajcarskich), a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania i zwrotu kredytu wraz z odsetkami zgodnie z warunkami niniejszej umowy.”.
• BPH S.A., Umowa kredytu budowlano-hipotecznego z 2004 r. i z 2005 r., Załącznik nr 7 do umowy kredytu budowlano-hipotecznego Nr …, Ust. 2 pkt 4). „kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu dokonania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłoszoną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.”.
• GE Money Bank S.A., Umowa o kredyt hipoteczny z 2005 r., § 1 ust. 1. „Bank udziela Kredytobiorcy Kredytu w kwocie (…) złotych polskich (słownie: … złotych polskich), indeksowanego kursem CHF zwanego dalej „Kredytem” na warunkach określonych w Umowie a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania Kredytu zgodnie z postanowieniem Umowy oraz zapłaty Bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z Umowy. Na kwotę Kredytu składa się kwota pozostawiona do dyspozycji Kredytobiorcy w wysokości (…) złotych polskich, przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2 oraz kwota należnej składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy opisane w § 13, w wysokości (…) złotych polskich, która zostanie doliczona do salda Kredytu, zgodnie z zasadami określonymi w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.”.
• BNP Paribas S.A. Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., Umowa z 2008 r., § 4 ust. 1. „Kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminie określonym w ust. 3. Spłata kredytu następuje w złotych. Zmiana kursu waluty wpływa na wysokość salda kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej.”.
• Raiffeisen Bank Polska Spółka Akcyjna, Regulamin Kredytu Mieszkaniowego „Marża”, § 7 ust. 3. „Dla kredytu udzielonego w walucie obcej Bank stosuje następujące kursy walut: 1) dla uruchomienia Kredytu kurs kupna danej waluty zgodnie z obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia Kredytu Tabelą Kursów, 2) dla spłaty zobowiązań z tytułu Kredytu (kapitał i odeski) – kurs sprzedaży danej waluty zgodnie z obowiązującą w Banku w dniu spłaty zobowiązania Tabelą Kursów z zastrzeżeniem postanowień § 18 ust. 6”.
• Getin Noble Bank S.A., Umowa 2005 r., § 1 ust. 1. „Bank udziela Kredytobiorcy Kredytu w kwocie (…) złotych polskich (słownie: … złotych polskich), indeksowanego kursem CHF na warunkach określonych w niniejszej umowie kredytowej oraz „Regulaminie do umowy kredytu hipotecznego” zwanym dalej Regulaminem, stanowiącym integralną część umowy.”.
• ING Bank Śląski S.A., Umowa 2008 r., § 1 ust. 1. „Bank udziela Kredytobiorcy na jego wniosek z dnia (…) roku kredytu w złotych indeksowanego kursem CHF w wysokości (…) PLN (słownie: (…), a Kredytobiorca zaciąga kredyt i zobowiązuje się do jego wykorzystania zgodnie z warunkami niniejszej umowy. Równowartość wskazanej kwoty w walucie CHF zostanie określona na podstawie gotówkowego kursu kupna CHF Banku z dnia wypłaty (uruchomienia) pierwszej transzy kredytu (kurs notowany z pierwszej tabeli kursowej Banku – tabela A w tym dniu).”.
• mBank S.A. BRE Bank S.A., Umowa z 2004 r. mPlan, § 7 ust. 1. „mBank udziela Kredytobiorcy na jego wniosek Kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1 zwanego dalej Kredytem, w kwocie określonej w § 1 ust. 2, waloryzowanego kursem kupna waluty w CHF wg tabeli kursowej BRE Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia Kredytu/transzy Kredytu.”.
• Bank Millenium S.A., Umowa z 2005 r. MILLEKREDYT DOM, § 2 ust. 2. „Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millenium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.”.
• Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A., Umowa z 2006 r., § 1 ust. 2. „W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany na złote, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów z dnia uruchomienia środków.”.

Klauzule według Rzecznika Finansowego skutkujące możliwością żądania zwrotu nadpłaconych kwot:

• Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A., Umowa kredytu , § 3 ust. 2. „Prowizja od kredytu walutowego, naliczana jest i pobierana w złotych po kursie sprzedaży obowiązującym w dniu zapłaty prowizji zgodnie z Tabelą kursów walut BPH PBK S.A. ogłaszaną s w siedzibie Banku.”.
• mBank S.A. BRE Bank S.A., Umowa z 2005 r. mPlan, § 3 ust. 4 pkt 1). „Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego Kredytu Tu EUROPA S.A. i tym samym opłacenie składki ubezpieczenia na 60-miesieczny okres ubezpieczenia w wysokości X% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym Kredytobiorcy, a wkładem wniesionym faktycznie przez Kredytobiorcę, tj. X zł. Jeśli z upływem pełnych 60 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, Kredytobiorca zobowiązuje się do kontynuacji ubezpieczenia i tym samym opłacenia składki ubezpieczeniowej wysokości X% d kwoty niespłaconego brakującego wkładu własnego, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 120 miesięcy, licząc od miesiąca , w którym nastąpiła wypłata Kredytu. Kredytobiorca upoważnia mBank do pobrania środków na opłacenie składki z tytułu kontynuacji ubezpieczenia z rachunku wskazanego w § 6 bez odrębnej dyspozycji.”.
• Bank Millenium S.A., Umowa z 2005 r. MILLEKREDYT DOM, § 9 pkt. 9). „Dodatkowe zabezpieczenie kredytu do czasu, gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe X zł, stanowi ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim udziałem własnym Kredytobiorcy na podstawie umowy zawartej z przez Bank Millenium S.A. z TUiR CIGNA STU S.A.”.
• Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A., Umowa kredytu mieszkaniowego WŁASNY KĄT hipoteczny z 2007 r., § 10 ust. 1. „Należna PKO BP prowizja od udzielonego kredytu, zgodnie z Taryfą, w wysokości (…) % kwoty kredytu, to jest kwota = (…) CHF zostanie zapłacona jednorazowo przez Kredytobiorcę w dniu zawarcia umowy, w walucie polskiej przy zastosowaniu obowiązującego w dniu zawarcia umowy (aktualna Tabela kursów) kursu sprzedaży dewiz – w przypadku wpłaty w formie przelewu środków lub sprzedaży dla pieniędzy – w przypadku wpłaty w formie gotówkowej.”.
• Bank Zachodni WBK S.A., Umowa o dewizowy kredyt mieszkaniowy z 2006 r., Art. 3.12 ust. 3. „Płatność prowizji nastąpi w złotych polskich przy wykorzystaniu bieżącego kursu kupna dewiz dla CHF obowiązującego w Banku Zachodnim WBK S.A. w dniu płatności prowizji.”.
• Deutsche Bank PBC S.A., Umowa o dewizowy kredyt mieszkaniowy/inwestorski z 2008 r., § 3. „Od przyznanego Kredytobiorcy Kredytu Bankowi przysługuje Prowizja określona w pkt 7 Tabeli. Prowizja ta będzie potrącona przez Bank w całości przy wypłacie kredytu lub jego pierwszej transzy. Prowizja zostanie pobrany w złotych przy zastosowaniu kursu określonego w 2 ust. 2.”.

Ważne jest, aby pamiętać, że Mapa Klauzul Abuzywnych nie jest spisem zamkniętym. Została stworzona na podstawie wzorów umów dostarczonych Rzecznikowi Finansowemu w ramach postępowań interwencyjnych.

Co zrobić po znalezieniu klauzuli niedozwolonej?

Po zidentyfikowaniu klauzuli niedozwolonej w umowie kredytowej na podstawie Mapy Klauzul Niedozwolonych Rzecznika Finansowego, należy podjąć następujące kroki:

1. Złożyć reklamację do banku.
2. W przypadku odrzucenia reklamacji, wystąpić do Rzecznika Finansowego z wnioskiem o postępowanie interwencyjne.
3. Rozważyć skierowanie sprawy do sądu po konsultacji z profesjonalnym pełnomocnikiem.
4. Zwrócić się do Rzecznika Finansowego o wsparcie w postaci tzw. istotnego poglądu.
5. Zachować ostrożność przy podpisywaniu długoterminowych umów na usługi prawnicze, analizując dokładnie ich warunki.

Uchwała Sądu Najwyższego a dochodzenie roszczeń

Dzięki aktywności Rzecznika Finansowego, dochodzenie roszczeń przez kredytobiorców stało się łatwiejsze. Uchwała Sądu Najwyższego (III CZP 29/17) potwierdziła, że ocena, czy dane postanowienie umowne jest niedozwolone, dokonywana jest na podstawie stanu z chwili zawarcia umowy. Konsument jest zobowiązany jedynie do wykazania faktu wprowadzenia klauzuli do umowy, bez konieczności udowadniania, że sporne postanowienie było wykonywane na jego niekorzyść.

Podsumowanie

Mapa Klauzul Niedozwolonych stanowi cenne narzędzie w walce z nieuczciwymi praktykami banków w umowach kredytowych. Zachęcam do dokładnej analizy posiadanych umów kredytowych oraz skorzystania z pomocy specjalistów w celu ochrony swoich praw.

Słowniczek kluczowych pojęć

• CHF (Frank Szwajcarski): Waluta Szwajcarii, w której wiele kredytów hipotecznych w Polsce było denominowanych lub indeksowanych.
• Klauzula Abuzywna (Klauzula Niedozwolona): Postanowienie umowy, które nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem i kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
• Denominacja Kredytu: Wyrażenie kwoty kredytu w walucie obcej, np. CHF, ale wypłata i spłata odbywają się w złotych po przeliczeniu wg kursu.
• Indeksacja Kredytu: Przeliczenie kwoty kredytu wyrażonej w złotych na walutę obcą (np. CHF) po kursie z dnia uruchomienia kredytu, a następnie przeliczanie rat spłat z powrotem na złote po kursie z dnia spłaty.
• Kurs Kupna: Kurs waluty stosowany przez bank przy zakupie waluty od klienta (np. przy wypłacie kredytu denominowanego).
• Kurs Sprzedaży: Kurs waluty stosowany przez bank przy sprzedaży waluty klientowi (np. przy spłacie raty kredytu denominowanego).
• Frankowicz: Potoczne określenie osoby, która zaciągnęła kredyt hipoteczny denominowany lub indeksowany do franka szwajcarskiego (CHF).
• Rzecznik Finansowy: Instytucja w Polsce, której zadaniem jest ochrona praw klientów podmiotów rynku finansowego, w tym banków i ubezpieczycieli.
• TSUE (Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej): Instytucja sądownicza Unii Europejskiej, która m.in. rozstrzyga spory dotyczące interpretacji prawa unijnego. Jego orzeczenia mają wpływ na interpretację przepisów w krajach członkowskich, w tym w Polsce.
• WIBOR: Stopa referencyjna, po której banki w Polsce pożyczają sobie nawzajem pieniądze. Jest często stosowana jako podstawa do ustalania oprocentowania kredytów hipotecznych w złotych.

Najczęściej zadawane pytania – Mapa klauzul niedozwolonych w kredytach Rzecznika Finansowego