Niedozwolone klauzule abuzywne w kredytach frankowych

W ostatnich latach, problem kredytów frankowych stał się jednym z najbardziej palących wyzwań dla polskiego systemu prawnego i finansowego. Klauzule abuzywne, stanowiące niedozwolone postanowienia umowne, są kluczowym elementem sporów między kredytobiorcami a bankami. Niniejszy artykuł ma na celu dogłębne wyjaśnienie, czym są te klauzule, jak je identyfikować w umowach kredytowych oraz jakie kroki prawne można podjąć w celu ochrony swoich interesów.

Definicja i przesłanki klauzul abuzywnych

Zgodnie z art. 385(1) Kodeksu Cywilnego, klauzula abuzywna to postanowienie umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostało uzgodnione indywidualnie i kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Aby dany zapis mógł zostać uznany za klauzulę abuzywną, muszą zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:

• Naruszenie dobrych obyczajów: Wykorzystywanie niewiedzy kredytobiorcy, brak przejrzystości w zapisach umowy.
• Rażące naruszenie interesów konsumenta: Wprowadzenie zapisów wyraźnie niekorzystnych dla konsumenta, zarówno w aspekcie finansowym, jak i niemajątkowym.

Wyjątkiem od tej reguły są postanowienia określające główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, o ile zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Klauzule abuzywne charakteryzują się tym, że nie były indywidualnie negocjowane z kredytobiorcą, a kształtują jego prawa i obowiązki w sposób rażąco niekorzystny. Szczególnie powszechne były w umowach zawieranych w latach 2004-2010. Ich obecność w umowie może stanowić podstawę do jej unieważnienia lub „odfrankowienia”.

Więcej informacji w artykule: Czym są klauzule abuzywne w umowach kredytowych konsumentów?

Przykłady klauzul abuzywnych w kredytach frankowych

Klauzule abuzywne w kredytach frankowych dotyczą głównie mechanizmów przeliczeniowych i ryzyka kursowego. Klauzule te, uznane za niedozwolone, naruszają prawa konsumentów, ponieważ nie są indywidualnie uzgadniane z kredytobiorcą i kształtują jego prawa oraz obowiązki w sposób rażąco niekorzystny.

Przykłady klauzul abuzywnych w kredytach frankowych:

• Dowolność ustalania kursów przez bank: Bank miał prawo do jednostronnego decydowania o kursie waluty, po jakim przeliczana była wypłata kredytu i spłaty rat. Przykładowo, klauzula mogła brzmieć: „Kwota kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w banku…„.
• Brak rzetelnej informacji o ryzyku walutowym: Umowy często nie zawierały jasnych informacji o ryzyku związanym z wahaniami kursów walut, co uniemożliwiało kredytobiorcom ocenę potencjalnych konsekwencji finansowych.
• Niejasne mechanizmy ustalania wysokości rat: Mechanizmy ustalania wysokości rat były niejasne, co uniemożliwiało kredytobiorcom oszacowanie rzeczywistych kosztów kredytu.
• Klauzule indeksacyjne, denominacyjne lub waloryzacyjne: Umożliwiały bankom dowolne przeliczanie złotówek na franki szwajcarskie i odwrotnie, co prowadziło do swobodnego kształtowania zobowiązań kredytobiorców.
• Podwójne klauzule waloryzacyjne: Banki stosowały różne kursy (kupna i sprzedaży) przy przeliczaniu spłaconych kwot i pozostałego długu, zarabiając na spreadach.
• Ustalanie kursów wymiany walut: Banki mogły jednostronnie ustalać kursy wymiany walut, co rażąco naruszało prawa konsumentów. Zapisy takie jak: „Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (…) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50„

Warto zaznaczyć, że Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) prowadzi rejestr klauzul niedozwolonych, który zawiera zapisy uznane za abuzywne przez polskie sądy. Wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) mają istotne znaczenie dla spraw frankowych.

Klauzule indeksacyjne w umowie kredytu frankowego

Klauzule indeksacyjne w kredytach frankowych są klauzulami przeliczeniowymi, które umożliwiały bankom przeliczanie salda kredytu na walutę CHF w dniu jego wypłaty, stosując kurs kupna franka szwajcarskiego ustalany jednostronnie przez bank. Klauzule te znajdowały się zarówno w kredytach denominowanych (gdzie zobowiązanie było wyrażone we franku szwajcarskim), jak i indeksowanych (gdzie zobowiązanie było wyrażone w złotówkach).

Klauzule indeksacyjne zawarte w umowach frankowych są powszechnie uznawane za abuzywne, ponieważ dawały bankom prawo do jednostronnego ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych poprzez wyznaczanie kursów kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego w tabelach kursowych. Banki ustalały jednostronnie także wysokość spreadu, czyli różnicy między kursem sprzedaży i zakupu waluty obcej. Takie praktyki naruszały interesy kredytobiorców i były sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Warto zweryfikować umowę pod kątem obecności takich klauzul, aby ocenić możliwość podjęcia działań prawnych.

Klauzule denominacyjne w umowach o kredyt frankowy

Klauzule denominacyjne w kredytach frankowych, podobnie jak klauzule indeksacyjne i waloryzacyjne, wiązały się z przeliczaniem walut i miały wpływ na wysokość zobowiązań kredytobiorców. Klauzule te umożliwiały bankom przeliczanie złotówek na franki szwajcarskie i odwrotnie, co w efekcie dawało bankom swobodę w kształtowaniu zadłużenia klientów.

Podobnie jak w przypadku klauzul indeksacyjnych, klauzule denominacyjne mogły być uznawane za abuzywne, jeśli przyznawały bankom prawo do jednostronnego ustalania kursów wymiany walut, naruszając w ten sposób interesy konsumentów i dobre obyczaje. Takie klauzule pozwalały bankom na manipulowanie kursami walut w sposób, który przynosił im dodatkowe zyski .

Warto zaznaczyć, że prawie każda umowa kredytu we frankach szwajcarskich zawarta w latach 2004-2010 zawierała niedozwolone postanowienia umowne, w tym klauzule indeksacyjne, denominacyjne lub waloryzacyjne.

Klauzule waloryzacyjne w umowie frankowej

Klauzule waloryzacyjne, podobnie jak indeksacyjne i denominacyjne, są kluczowym elementem umów kredytowych we frankach szwajcarskich, które umożliwiały bankom przeliczanie zobowiązań kredytowych . Klauzule te odnosiły się do przeliczania kwot kredytu i rat kredytowych z złotówek na franki szwajcarskie i odwrotnie, co wpływało na ostateczną wysokość zadłużenia kredytobiorcy.

W kontekście kredytów frankowych, klauzule waloryzacyjne często pozwalały bankom na stosowanie własnych, wewnętrznych kursów walut, co umożliwiało im manipulowanie tymi kursami w celu osiągnięcia dodatkowych zysków. Takie praktyki były niekorzystne dla kredytobiorców, ponieważ bank mógł arbitralnie ustalać kursy walut, wpływając na wysokość rat i saldo kredytu.

Wiele umów frankowych zawierało podwójne klauzule waloryzacyjne, co oznaczało, że banki stosowały różne kursy kupna i sprzedaży walut przy przeliczaniu rat i salda kredytu, generując dodatkowy zysk kosztem kredytobiorcy.

Aby ustalić, czy umowa kredytowa zawiera klauzule abuzywne, w tym waloryzacyjne, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w sprawach frankowych.

Jak samodzielnie zidentyfikować klauzule abuzywne?

Identyfikacja klauzul abuzywnych w umowie kredytowej wymaga dokładnej analizy wszystkich jej zapisów. Należy zwrócić szczególną uwagę na klauzule indeksacyjne, denominacyjne i waloryzacyjne. Pomocne może być porównanie zapisów umowy z rejestrem klauzul niedozwolonych UOKiK oraz mapą klauzul Rzecznika Finansowego.

Dodatkowo, dostępne są narzędzia online i aplikacje, które umożliwiają automatyczną analizę umowy kredytowej pod kątem klauzul abuzywnych.

Co zrobić po wykryciu klauzuli abuzywnej?

Po zidentyfikowaniu klauzuli abuzywnej, zaleca się konsultację z prawnikiem specjalizującym się w sprawach frankowych. Prawnik pomoże potwierdzić obecność klauzul abuzywnych, dokonać analizy prawnej i ocenić szanse na wygraną w sporze z bankiem.

Kolejnym krokiem jest złożenie reklamacji do banku, w której należy wskazać na obecność klauzul abuzywnych i wezwać do zaprzestania ich stosowania. W przypadku nieuwzględnienia reklamacji, konieczne może być przygotowanie pozwu i skierowanie sprawy do sądu.

Alternatywą dla postępowania sądowego jest ugoda z bankiem. Przed jej zawarciem warto jednak dokładnie przeanalizować ofertę ugody i porównać ją z potencjalnymi korzyściami wynikającymi z unieważnienia umowy.

Konsekwencje prawne i finansowe

Unieważnienie umowy kredytowej skutkuje tym, że umowa jest traktowana jako nigdy niezawarta. W takim przypadku następuje rozliczenie z bankiem, polegające na zwrocie pobranych rat i innych opłat. Kredytobiorca zostaje uwolniony od długu, a hipoteka zostaje wykreślona.

Odfrankowienie kredytu polega na przeliczeniu kredytu na złote po kursie z dnia zawarcia umowy, z usunięciem klauzul waloryzacyjnych. W takim przypadku kredytobiorca ma prawo do zwrotu nadpłaconych rat.

Należy pamiętać, że proces sądowy wiąże się z ryzykiem poniesienia kosztów prawnych oraz czasem trwania postępowania. Istotne są również wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz orzecznictwo sądów polskich, które mają duży wpływ na ochronę praw konsumentów.

Podsumowanie

Klauzule abuzywne stanowią kluczowy element w sprawach dotyczących kredytów frankowych. Walka o swoje prawa jest możliwa dzięki świadomości prawnej i wsparciu prawników. Zachęcam do podjęcia odpowiednich kroków w celu analizy umowy kredytowej i skonsultowania się z ekspertem.

Wiedza o klauzulach abuzywnych, umiejętność ich identyfikacji oraz świadomość przysługujących praw to fundament skutecznej ochrony interesów kredytobiorców frankowych.

Słowniczek pojęć

• Klauzula abuzywna (klauzula niedozwolona): Postanowienie umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostało z nim indywidualnie uzgodnione i kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
• Kredyt frankowy: Kredyt hipoteczny indeksowany lub denominowany we frankach szwajcarskich (CHF).
• Indeksacja: Mechanizm przeliczania kwoty kredytu na walutę obcą (np. CHF) w momencie jego uruchomienia, a następnie przeliczania rat spłat z powrotem na złotówki.
• Denominacja: Określenie kwoty kredytu w walucie obcej (np. CHF), a wypłata i spłata odbywają się w złotówkach, z przeliczeniem po kursie walutowym.
• Odfrankowienie: Przekształcenie kredytu frankowego w kredyt złotówkowy, z zachowaniem warunków oprocentowania LIBOR.
• Spread walutowy: Różnica między kursem kupna i sprzedaży waluty, stosowana przez bank przy przeliczaniu rat kredytu.
• LIBOR (London Interbank Offered Rate): Referencyjna stopa procentowa, po której banki pożyczają sobie nawzajem pieniądze na rynku międzybankowym w Londynie.
• TSUE (Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej): Instytucja sądownicza Unii Europejskiej, która dba o jednolitą interpretację prawa UE.
• Rzecznik Finansowy: Instytucja państwowa w Polsce, która chroni prawa klientów instytucji finansowych.
• UOKiK (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów): Organ administracji państwowej w Polsce, który dba o ochronę konkurencji i konsumentów.
• Umowa kredytowa: Dokument prawny regulujący warunki udzielenia i spłaty kredytu między bankiem a kredytobiorcą.
• Nieważność umowy kredytowej: Stwierdzenie przez sąd, że umowa kredytowa jest od początku nieważna z powodu wad prawnych (np. obecności klauzul abuzywnych).
• Pozew zbiorowy: Postępowanie sądowe, w którym grupa osób (np. frankowicze) dochodzi roszczeń przeciwko jednej stronie (np. bankowi).

Najczęściej zadawane pytania – Niedozwolone klauzule abuzywne w kredytach frankowych