Czy wczorajsze jurysdykcje wysokiego ryzyka są dziś bezpiecznymi partnerami handlowymi? Ostatnia decyzja Financial Action Task Force (FATF) z 24 października 2025 roku zmusza polskie działy compliance do natychmiastowej odpowiedzi na to pytanie. Podczas kluczowej sesji plenarnej, globalny organ nadzorujący walkę z praniem pieniędzy ogłosił usunięcie czterech państw afrykańskich – Republiki Południowej Afryki, Nigerii, Mozambiku i Burkina Faso – z listy jurysdykcji objętych wzmożonym monitoringiem. Co istotne, do listy nie dodano żadnych nowych krajów.
Ta zmiana, choć pozornie pozytywna, tworzy nowe wyzwania i obowiązki dla polskich instytucji. Celem tego artykułu jest dogłębna analiza tych zmian oraz dostarczenie praktycznego, krok po kroku, przewodnika dla polskich instytucji obowiązanych, jak zaktualizować swoje oceny ryzyka i procedury zgodności w świetle wytycznych FATF i obowiązującego polskiego prawa.
- Jakie kraje usunięto z Szarej Listy FATF 24 października 2025?
FATF usunął z listy jurysdykcji objętych wzmożonym monitoringiem Republikę Południowej Afryki, Nigerię, Mozambik oraz Burkina Faso po pomyślnym wdrożeniu ich planów działania w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT).
- Czy usunięcie kraju z listy FATF automatycznie obniża jego ryzyko dla polskich firm?
Tak, sygnalizuje to znaczną poprawę, ale polskie instytucje obowiązane muszą przeprowadzić własną ocenę ryzyka. Kluczowa jest aktualizacja wewnętrznych matryc ryzyka geograficznego i dostosowanie środków należytej staranności w oparciu o analizę.
- Czy lista FATF jest prawnie wiążąca w Polsce?
Niebezpośrednio. Prawnie wiążący jest wykaz państw trzecich wysokiego ryzyka publikowany przez Komisję Europejską. Lista FATF jest kluczowym wskaźnikiem, ale formalne zmiany w obowiązkach EDD następują po aktualizacji listy UE.
- Co to oznacza dla transakcji z RPA i Nigerią?
Oznacza to potencjalne zmniejszenie kosztów transakcyjnych, szybsze przetwarzanie płatności i odejście od automatycznego stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego (EDD) na rzecz podejścia opartego na ryzyku (RBA).
Czym dokładnie jest Szara Lista FATF i dlaczego ma znaczenie?
Zrozumienie mechanizmów działania FATF jest fundamentem skutecznego zarządzania ryzykiem AML/CFT. Listy publikowane przez tę organizację nie są arbitralnymi rankingami, lecz wynikiem dogłębnych, wzajemnych ocen i monitoringu.
Jaka jest oficjalna definicja Szarej Listy FATF?
Szara Lista FATF, oficjalnie nazywana „Jurysdykcjami objętymi wzmożonym monitoringiem” (Jurisdictions under Increased Monitoring), to publiczny wykaz krajów, które zobowiązały się do usunięcia strategicznych braków w swoich systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT). Kluczowym elementem tej definicji jest fakt, że kraje te aktywnie współpracują z FATF w celu wdrożenia uzgodnionego planu działania w określonych ramach czasowych. Umieszczenie na tej liście nie jest więc jedynie karą, ale początkiem formalnego, monitorowanego procesu naprawczego.
Proces funkcjonowania szarej listy:
- Identyfikacja niedociągnięć: FATF identyfikuje kraje ze strategicznymi brakami w systemach AML/CFT/CPF.
- Plan działania: W ścisłej współpracy z FATF opracowywany jest plan działania, który kraj zobowiązuje się wdrożyć.
- Zwiększony monitoring: Postępy w implementacji planu są intensywnie monitorowane przez FATF i FATF-style regional bodies (FSRBs).
- Regularne oceny i publikacje: FATF regularnie ocenia postępy krajów pod zwiększonym nadzorem. Po każdym posiedzeniu plenarnym, które odbywa się trzy razy w roku (w lutym, czerwcu i październiku), FATF publikuje oświadczenia zawierające krótkie podsumowania podjętych działań i listę strategicznych braków, które nadal wymagają rozwiązania.
Czym różni się Szara Lista od Czarnej Listy FATF?
Czarna Lista FATF, formalnie „Jurysdykcje wysokiego ryzyka podlegające wezwaniu do działania” (High-Risk Jurisdictions subject to a Call for Action), obejmuje kraje z poważnymi i niezaadresowanymi brakami w systemach AML/CFT, wobec których FATF wzywa do stosowania wzmożonych środków należytej staranności (EDD), a w najpoważniejszych przypadkach nawet środków zaradczych (counter-measures). Podstawowa różnica leży w postawie danego kraju: jurysdykcje z Szarej Listy wykazują polityczną wolę reformy i współpracują, podczas gdy te z Czarnej Listy są uznawane za niechętne do współpracy. Obecnie na Czarnej Liście znajdują się Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Iran i Mjanma.
Warto zauważyć, że choć FATF formalnie nie wzywa do stosowania EDD wobec wszystkich krajów z Szarej Listy, globalny rynek finansowy często interpretuje samą obecność na liście jako silny sygnał podwyższonego ryzyka. Prowadzi to do realnych konsekwencji ekonomicznych, takich jak zwiększone koszty transakcyjne, trudności w uzyskaniu finansowania czy ograniczenie inwestycji zagranicznych.
Dlaczego kraje trafiają na Szarą Listę FATF? Kluczowe Niedociągnięcia Strategiczne
Kraje trafiają na szarą listę FATF, ponieważ wykazują strategiczne niedociągnięcia w swoich systemach AML/CFT/CPF. Są to istotne braki, które utrudniają efektywne przeciwdziałanie praniu pieniędzy, finansowaniu terroryzmu i finansowaniu proliferacji.
Do najczęstszych przyczyn umieszczania krajów na szarej liście należą:
- Niewystarczające ramy prawne i regulacyjne w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
- Problemy z efektywnym egzekwowaniem obowiązujących przepisów przez właściwe organy.
- Brak skutecznych mechanizmów współpracy i wymiany informacji na poziomie krajowym i międzynarodowym.
- Niewystarczający nadzór i kontrola nad instytucjami finansowymi oraz innymi podmiotami zobowiązanymi do stosowania środków przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
FATF dokonuje przeglądu jurysdykcji na podstawie zidentyfikowanych zagrożeń, podatności lub szczególnych ryzyk. Kraj może zostać poddany przeglądowi, gdy:
- Nie uczestniczy w regionalnym organie wzorowanym na FATF (FSRB) lub nie publikuje w terminie wyników wzajemnej oceny.
- Zostanie nominowany przez członka FATF lub FSRB na podstawie konkretnych ryzyk lub zagrożeń związanych z praniem pieniędzy, finansowaniem terroryzmu lub finansowaniem proliferacji.
- Osiągnie słabe wyniki w swojej wzajemnej ocenie, w tym określony próg ocen „niezgodny” (NC) lub „częściowo zgodny” (PC) w zakresie zgodności technicznej lub niski poziom skuteczności w kluczowych obszarach.
Analiza zmian Szarej Listy z 24 października 2025: Kto opuścił listę?
Sesja plenarna FATF w październiku 2025 roku przyniosła znaczące zmiany, które odzwierciedlają postępy poczynione przez kilka państw w zakresie wzmacniania swoich ram prawnych i instytucjonalnych AML/CFT.
Jakie są kluczowe decyzje z sesji plenarnej FATF?
Kluczową decyzją sesji plenarnej FATF z 24 października 2025 było usunięcie z Szarej Listy czterech państw: Republiki Południowej Afryki, Nigerii, Mozambiku i Burkina Faso, przy jednoczesnym braku dodania nowych jurysdykcji do listy. FATF w swoim oficjalnym komunikacie pogratulował tym jurysdykcjom pozytywnych postępów i potwierdził, że pomyślnie wdrożyły one swoje plany działania w uzgodnionych ramach czasowych. Decyzje te zostały podjęte po udanych wizytach na miejscu, które zweryfikowały faktyczną implementację i trwałość wprowadzonych reform.
Jednoczesne usunięcie czterech krajów afrykańskich, co stanowi jedną z największych jednorazowych grup usunięć w ostatnich latach, może sygnalizować sukces modelu zaangażowania FATF na tym kontynencie. Może to również odzwierciedlać niedawną zmianę w kryteriach priorytetyzacji FATF, która kładzie większy nacisk na jurysdykcje o znaczeniu systemowym dla globalnego systemu finansowego, dając jednocześnie krajom słabiej rozwiniętym więcej czasu na wdrożenie reform. Dla specjalistów ds. compliance oznacza to, że przyszłe umieszczenie nowego kraju na liście, zwłaszcza o znaczących powiązaniach finansowych, będzie jeszcze silniejszym negatywnym sygnałem ryzyka.
Aktualna Szara Lista FATF (stan na 24.10.2025)
Po październikowych zmianach, na liście jurysdykcji objętych wzmożonym monitoringiem FATF pozostaje 20 państw.
Jurysdykcje objęte wzmożonym monitoringiem FATF
- Algieria
- Angola
- Boliwia
- Bułgaria
- Demokratyczna Republika Konga
- Haiti
- Jemen
- Kamerun
- Kenia
- Laos
- Liban
- Monako
- Namibia
- Nepal
- Południowy Sudan
- Syria
- Wenezuela
- Wietnam
- Wybrzeże Kości Słoniowej
- Wyspy Dziewicze (Wielka Brytania)
Znaczenie Szarej Listy FATF: Wpływ na globalne bezpieczeństwo finansowe
Szara lista FATF odgrywa kluczową rolę w globalnych wysiłkach na rzecz zwalczania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Jej znaczenie manifestuje się w kilku wymiarach:
- Wzmacnianie presji międzynarodowej: Umieszczenie kraju na szarej liście generuje znaczącą presję polityczną i ekonomiczną, co motywuje rządy do priorytetowego traktowania reform w obszarze AML/CFT/CPF.
- Ułatwianie oceny ryzyka: Informacja o jurysdykcjach pod zwiększonym nadzorem umożliwia innym krajom i instytucjom finansowym lepszą identyfikację i ocenę ryzyka związanego z transakcjami i relacjami biznesowymi z tymi krajami. Pozwala to na stosowanie proporcjonalnych środków należytej staranności, zgodnie z podejściem opartym na ryzyku.
- Promowanie współpracy międzynarodowej: Proces opracowywania i wdrażania planów działania stwarza platformę do dialogu i wymiany wiedzy między FATF, regionalnymi grupami FSRBs oraz krajami znajdującymi się na liście.
- Podnoszenie globalnych standardów: Działania podejmowane przez kraje w celu wyeliminowania strategicznych niedociągnięć przyczyniają się do podniesienia ogólnego poziomu skuteczności systemów AML/CFT/CPF na świecie.
- Zwiększanie transparentności: Publikacja listy informuje opinię publiczną oraz sektor prywatny o krajach, które wymagają wzmożonej uwagi w kontekście ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.
Wpływ Szarej Listy FATF na gospodarkę i sektor finansowy: Praktyczne implikacje
Umieszczenie na szarej liście może wiązać się z potencjalnymi negatywnymi konsekwencjami ekonomicznymi dla danego kraju. Mogą to być:
- Zwiększenie kosztów transakcyjnych.
- Utrudnienia w dostępie do międzynarodowych rynków finansowych.
- Potencjalne obniżenie ratingów kredytowych.
- Ograniczenie napływu inwestycji zagranicznych.
Chociaż umieszczenie na szarej liście sygnalizuje słabości w reżimie AML/CFT/CPF, FATF nie wzywa do stosowania wzmożonej należytej staranności wobec jurysdykcji znajdujących się pod zwiększonym nadzorem. Standardy FATF nie przewidują tzw. „de-risking”, czyli zrywania relacji z całymi kategoriami klientów. Zamiast tego, promują stosowanie podejścia opartego na ryzyku (Risk-Based Approach – RBA), które uwzględnia specyfikę poszczególnych relacji biznesowych i klientów.
FATF zachęca swoich członków i wszystkie jurysdykcje do uwzględniania informacji o krajach z szarej listy w swoich analizach ryzyka. Jednocześnie podkreśla, że kraje, rozważając działania oparte na swojej analizie ryzyka, powinny zapewnić, aby przepływy funduszy na pomoc humanitarną, legalną działalność organizacji non-profit (NPO) i przekazy pieniężne nie były zakłócane ani zniechęcane. Należy również uwzględniać międzynarodowe zobowiązania wynikające z Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ 2761 (2024) dotyczącej wyłączeń humanitarnych z środków zamrażania aktywów nałożonych przez reżimy sankcji ONZ.
Droga do zgodności: Analiza przypadków usunięcia z Szarej Listy FATF
Proces opuszczania Szarej Listy jest złożony i wymaga od państwa nie tylko uchwalenia nowych praw, ale przede wszystkim wykazania ich skutecznego egzekwowania. Analiza przypadków RPA i Nigerii dostarcza cennych informacji o tym, jakie działania są kluczowe dla odzyskania zaufania międzynarodowej społeczności finansowej.
Studium przypadku: Jak Republika Południowej Afryki odzyskała zaufanie FATF?
Republika Południowej Afryki odzyskała zaufanie FATF poprzez wdrożenie reform legislacyjnych, wzmocnienie instytucji odpowiedzialnych za ściganie przestępstw finansowych oraz znaczące zwiększenie liczby dochodzeń i oskarżeń w sprawach o pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu. Od momentu umieszczenia na liście w lutym 2023 roku, RPA podjęła intensywne działania w celu zaadresowania 22 zidentyfikowanych braków strategicznych.
Kluczowe kroki obejmowały wzmocnienie zdolności dochodzeniowych i prokuratorskich wyspecjalizowanych jednostek, takich jak „Hawks” i Krajowy Urząd Prokuratorski (NPA), w zwalczaniu skomplikowanych przestępstw finansowych, w tym tych związanych z erą tzw. „zawłaszczania państwa” (state capture). Ponadto, kraj poczynił znaczne postępy w poprawie jakości i dostępności informacji o beneficjentach rzeczywistych oraz zacieśnił nadzór oparty na ryzyku nad podmiotami niefinansowymi (DNFBP), takimi jak agenci nieruchomości.
Sukces Nigerii: Kluczowe działania, które doprowadziły do usunięcia z listy
Nigeria została usunięta z Szarej Listy dzięki silnej woli politycznej, która przełożyła się na zaostrzenie przepisów AML/CFT, wzmocnienie systemów monitorowania transakcji i poprawę koordynacji międzyinstytucjonalnej. Podobnie jak RPA, Nigeria znalazła się na liście w lutym 2023 roku, a jej wyjście jest postrzegane jako dowód zaangażowania nowej administracji w spełnienie wymogów FATF. Oczekuje się, że usunięcie z listy przyniesie wymierne korzyści gospodarcze, w tym ułatwi przyciąganie inwestycji zagranicznych oraz usprawni przepływ przekazów pieniężnych od diaspory, które stanowią istotny element nigeryjskiej gospodarki. Dla nigeryjskich przedsiębiorstw oznacza to łatwiejszy dostęp do finansowania handlu i kredytów od zagranicznych pożyczkodawców.
Usunięcie z Szarej Listy nie oznacza końca drogi. FATF w swoim oświadczeniu podkreślił, że RPA, Nigeria, Mozambik i Burkina Faso będą kontynuować współpracę ze swoimi Regionalnymi Organizacjami w Stylu FATF (FSRB) – odpowiednio GIABA dla Nigerii i Burkina Faso oraz ESAAMLG dla RPA i Mozambiku – w celu utrzymania i dalszego wzmacniania swoich systemów AML/CFT. Dla instytucji obowiązanych jest to sygnał, że chociaż ryzyko systemowe spadło, konieczne jest stałe monitorowanie sytuacji w tych jurysdykcjach.
Studium Przypadku 2: Wzrost Zaufania do Chorwacji (Jurysdykcja usunięta z nadzoru)
Firma inwestycyjna „InvestSecure” rozważa rozszerzenie działalności na rynki Europy Środkowo-Wschodniej. Jeszcze niedawno Chorwacja znajdowała się na szarej liście FATF, co budziło pewne obawy. Jednakże, FATF w czerwcu 2025 roku ogłosił, że Chorwacja nie podlega już zwiększonemu monitoringowi, co jest efektem znaczącego postępu w poprawie jej reżimu AML/CFT. Chorwacja ukończyła krajową ocenę ryzyka, zwiększyła zasoby i zdolności analityczne FIU, usprawniła dochodzenia w sprawach prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, a także ustanowiła krajowe ramy dla ukierunkowanych sankcji finansowych.
Praktyczne konsekwencje dla polskich instytucji obowiązanych
Zmiany na szarej liście FATF nie są jedynie informacją o charakterze międzynarodowym; generują one konkretne obowiązki prawne i operacyjne dla wszystkich polskich instytucji obowiązanych, od banków po biura rachunkowe.
Aktualizacja oceny ryzyka geograficznego: Obowiązek wynikający z Ustawy o AML
Zgodnie z art. 27 polskiej ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, instytucje obowiązane muszą niezwłocznie zaktualizować swoje oceny ryzyka geograficznego, uwzględniając usunięcie RPA, Nigerii, Mozambiku i Burkina Faso z listy FATF. Ustawa nakłada obowiązek identyfikacji, oceny i dokumentowania ryzyk związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, a czynnik geograficzny jest jednym z kluczowych elementów tej analizy. Publikacje FATF są podstawowym i autorytatywnym źródłem informacji do przeprowadzania takiej oceny. Zaniechanie aktualizacji wewnętrznej matrycy ryzyka w odpowiedzi na tak istotną zmianę stanowi naruszenie obowiązków compliance.
Koniec z automatycznym EDD? Jak zmienić podejście do klientów z RPA i Nigerii
Usunięcie z Szarej Listy oznacza, że automatyczne stosowanie wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego (EDD) wobec wszystkich klientów i transakcji z tych krajów nie jest już uzasadnione; należy przejść na zindywidualizowaną ocenę opartą na ryzyku (RBA). Wcześniej, relacja z podmiotem z RPA mogła automatycznie uruchamiać procedurę EDD. Obecnie, decyzja o zastosowaniu wzmożonych środków powinna zależeć od innych czynników ryzyka, takich jak branża klienta, złożoność transakcji, jego struktura własnościowa czy nietypowe zachowanie. Zgodnie z art. 43 polskiej ustawy o AML, EDD stosuje się w przypadkach „wyższego ryzyka”. Decyzja FATF jest mocnym dowodem na to, że inherentne ryzyko na poziomie krajowym uległo obniżeniu.
Kluczowa różnica: Szara Lista FATF a wiążący wykaz państw trzecich wysokiego ryzyka UE
Dla polskich instytucji obowiązanych prawnie wiążący jest wykaz państw trzecich wysokiego ryzyka publikowany przez Komisję Europejską w formie rozporządzenia delegowanego, a nie bezpośrednio lista FATF. To najważniejszy niuans, który musi zrozumieć każdy Compliance Officer. Unia Europejska, tworząc swoją listę, wykorzystuje wykaz FATF jako punkt wyjścia, ale przeprowadza własną, autonomiczną ocenę i stosuje własną metodologię.
Proces ten powoduje opóźnienie czasowe. Pomiędzy decyzją FATF a jej odzwierciedleniem w Dzienniku Urzędowym UE może minąć kilka miesięcy. Oznacza to, że w momencie publikacji tego artykułu, RPA i Nigeria, choć usunięte z listy FATF, mogą wciąż formalnie figurować na wiążącej liście UE. Z prawnego punktu widzenia, do czasu publikacji nowego rozporządzenia delegowanego przez UE usuwającego te kraje, obowiązek stosowania EDD wynikający z polskiej ustawy (która odwołuje się do listy UE) technicznie nadal obowiązuje.
Ta rozbieżność tworzy swoistą „szarą strefę compliance”. Podejście czysto reaktywne – czekanie na aktualizację unijnego prawa – jest bezpieczne, ale nieefektywne i ignoruje realną zmianę w krajobrazie ryzyka. Dojrzała funkcja compliance przyjmie podejście proaktywne: formalnie udokumentuje decyzję FATF jako istotną zmianę, zaktualizuje wewnętrzne oceny ryzyka i przygotuje się do natychmiastowej zmiany procedur w momencie publikacji rozporządzenia UE. Taka postawa świadczy o zaawansowanym rozumieniu dynamiki ryzyka i jest najlepszą praktyką.
Porównanie: Lista FATF vs. Wykaz państw trzecich wysokiego ryzyka UE (stan na 25.10.2025)
| Jurysdykcja | Status na Szarej Liście FATF (24.10.2025) | Status na Liście UE (ostatnia aktualizacja) | Praktyczne implikacje dla Polskich Instytucji Obowiązanych |
|---|---|---|---|
| Republika Południowej Afryki | Usunięta z listy | Wciąż na liście | Formalny obowiązek EDD wciąż obowiązuje. Należy jednak zaktualizować wewnętrzną ocenę ryzyka i przygotować się do zmiany procedur po aktualizacji rozporządzenia UE. |
| Nigeria | Usunięta z listy | Wciąż na liście | Identyczne implikacje jak dla RPA. Należy monitorować Dziennik Urzędowy UE w poszukiwaniu nowego rozporządzenia delegowanego. |
| Bułgaria | Na liście | Na liście | Obowiązek stosowania EDD jest jednoznaczny i wynika z obu list. Ryzyko pozostaje wysokie. |
| Mozambik | Usunięta z listy | Wciąż na liście | Podobnie jak w przypadku RPA i Nigerii, należy oczekiwać na aktualizację listy UE, jednocześnie dostosowując wewnętrzną ocenę ryzyka. |
Checklista działań dla Compliance Officera: Co zrobić dziś?
W obliczu ogłoszonych zmian, kluczowe jest podjęcie natychmiastowych i udokumentowanych działań. Poniższa checklista stanowi praktyczny przewodnik dla działów compliance.
- Poinformuj Zarząd i kluczowy personel: Przygotuj wewnętrzny komunikat o zmianach na liście FATF, wyjaśniając ich potencjalne implikacje dla firmy, a w szczególności kluczową różnicę między listą FATF a wiążącą listą UE.
- Zaktualizuj wewnętrzną ocenę ryzyka geograficznego: Formalnie udokumentuj obniżenie oceny ryzyka dla RPA, Nigerii, Mozambiku i Burkina Faso w swojej matrycy ryzyka, powołując się na oficjalną publikację FATF z 24 października 2025 roku.
- Zweryfikuj status na liście UE: Sprawdź najnowsze Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/1675 i jego nowelizacje. Potwierdź, że usunięte kraje wciąż formalnie znajdują się na wiążącej liście i udokumentuj ten fakt jako podstawę do tymczasowego utrzymania formalnych wymogów EDD.
- Dostosuj systemy monitorowania transakcji: Skonfiguruj ponownie systemy AML, aby transakcje z usuniętych krajów nie były już automatycznie flagowane jako najwyższego ryzyka. Zamiast tego, zastosuj bardziej zniuansowane reguły oparte na innych wskaźnikach ryzyka.
- Przegląd bazy klientów: Zidentyfikuj klientów powiązanych z czterema usuniętymi jurysdykcjami. Przeprowadź ponowną ocenę ich indywidualnego ryzyka (customer risk re-assessment), aby zdecydować, czy EDD jest nadal wymagane na podstawie innych czynników niż tylko geografia.
- Zaktualizuj wewnętrzne procedury i polityki: Zmień wewnętrzne procedury, aby odzwierciedlały nowe, oparte na ryzyku podejście do tych krajów, usuwając wszelkie zapisy o automatycznym stosowaniu EDD. Wprowadź zapis o konieczności monitorowania Dziennika Urzędowego UE.
- Zaplanuj szkolenie dla pracowników: Zorganizuj krótkie szkolenie dla pracowników pierwszej linii (front-office) i analityków, aby wyjaśnić im praktyczne zmiany w podejściu do klientów z tych jurysdykcji i podkreślić obecny dualizm prawny (różnica między listą FATF a UE).
Podsumowanie: Główne wnioski i perspektywy na przyszłość
Usunięcie Republiki Południowej Afryki, Nigerii, Mozambiku i Burkina Faso z Szarej Listy FATF to pozytywny sygnał, świadczący o ich determinacji w walce z przestępczością finansową. Dla polskich instytucji obowiązanych jest to moment, który wymaga nie tylko aktualizacji dokumentacji, ale przede wszystkim strategicznego przemyślenia swojego podejścia do ryzyka geograficznego.
Kluczowym wnioskiem jest konieczność przyjęcia proaktywnej, udokumentowanej i zniuansowanej postawy. Zrozumienie fundamentalnej różnicy między wytycznymi FATF a prawnie wiążącymi regulacjami Unii Europejskiej jest absolutnie niezbędne do skutecznego i zgodnego z prawem zarządzania ryzykiem. W zmieniającym się świecie finansów, zdolność do ciągłego monitorowania i adaptacji nie jest już tylko dobrą praktyką – jest warunkiem przetrwania.
Glosariusz kluczowych terminów
- Financial Action Task Force (FATF): Międzyrządowa organizacja ustanawiająca międzynarodowe standardy i promująca efektywne wdrażanie środków prawnych, regulacyjnych i operacyjnych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML), finansowaniu terroryzmu (CFT) oraz finansowaniu proliferacji broni masowego rażenia (CPF).
- Szara Lista FATF (Jurysdykcje pod Zwiększonym Nadzorem): Lista krajów lub jurysdykcji zidentyfikowanych przez FATF jako posiadające strategiczne niedociągnięcia w swoich systemach AML/CFT/CPF, które zobowiązały się do ich naprawy pod zwiększonym nadzorem FATF.
- Czarna Lista FATF (Jurysdykcje Wysokiego Ryzyka Podlegające Wezwaniu do Działania): Lista krajów lub jurysdykcji posiadających poważne strategiczne braki w swoich systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w stosunku do których FATF wzywa członków i inne jurysdykcje do podjęcia przeciwdziałań.
- Przeciwdziałanie Praniu Pieniędzy (AML – Anti-Money Laundering): Zestaw procedur, praw i regulacji mających na celu uniemożliwienie generowania dochodów z działalności przestępczej i ukrywania ich prawdziwego źródła poprzez wprowadzenie ich do legalnego obiegu finansowego.
- Finansowanie Terroryzmu (CFT – Counter-Terrorist Financing): Działania mające na celu zapobieganie i zwalczanie finansowania aktów terrorystycznych, organizacji terrorystycznych i terrorystów.
- Finansowanie Proliferacji Broni Masowego Rażenia (CPF – Counter-Proliferation Financing): Działania mające na celu zapobieganie i zwalczanie finansowania produkcji, nabywania, posiadania, rozwoju, eksportu, transferu lub użycia broni masowego rażenia i związanych z nią materiałów.
- Strategiczne Niedociągnięcia: Istotne braki w systemach AML/CFT/CPF danego kraju, które utrudniają efektywne przeciwdziałanie praniu pieniędzy, finansowaniu terroryzmu i finansowaniu proliferacji.
- Plan Działania: Uzgodniony zestaw kroków, które kraj znajdujący się na szarej liście FATF zobowiązuje się wdrożyć w określonym czasie w celu wyeliminowania zidentyfikowanych strategicznych niedociągnięć.
- Regionalne Grupy Wzorowane na FATF (FSRBs – FATF-Style Regional Bodies): Regionalne organizacje, które współpracują z FATF i przyjmują podobne standardy w zakresie AML/CFT/CPF na poziomie regionalnym.
- Podejście Oparte na Ryzyku (RBA – Risk-Based Approach): Podejście do AML/CFT/CPF, w którym środki zapobiegawcze są proporcjonalne do zidentyfikowanego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu
Najczęściej zadawane pytania – Szara Lista FATF
Jak często FATF aktualizuje swoje listy?
FATF aktualizuje swoje listy publicznie trzy razy w roku, po zakończeniu sesji plenarnych, które odbywają się zazwyczaj w lutym, czerwcu i październiku.
Czy usunięcie RPA z Szarej Listy oznacza, że transakcje z tym krajem są teraz całkowicie bezpieczne?
Nie. Oznacza to, że ryzyko na poziomie jurysdykcji zostało znacznie zredukowane, co potwierdził FATF. Każda transakcja i relacja z klientem nadal wymaga indywidualnej oceny ryzyka zgodnie z zasadą RBA (Risk-Based Approach), uwzględniającej inne czynniki, takie jak branża, struktura własnościowa czy charakter transakcji.
Moja firma prowadzi handel z Wietnamem, który jest na Szarej Liście. Czy muszę zerwać te relacje?
Nie. Obecność kraju na Szarej Liście nie jest zakazem prowadzenia działalności. Wymaga jednak stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego (EDD) i dokładnego, bieżącego monitorowania relacji w celu odpowiedniego zarządzania podwyższonym ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.
Gdzie mogę znaleźć oficjalny, aktualny wykaz państw trzecich wysokiego ryzyka UE?
Oficjalny wykaz znajduje się w załączniku do Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2016/1675, które jest regularnie aktualizowane przez kolejne rozporządzenia. Należy zawsze sprawdzać najnowszą, skonsolidowaną wersję dostępną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub na portalu EUR-Lex.
Czy te zasady dotyczą również biur rachunkowych i kancelarii prawnych?
Tak. Zgodnie z art. 2 ust. 1 polskiej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, biura rachunkowe, doradcy podatkowi, adwokaci i radcowie prawni są instytucjami obowiązanymi i muszą stosować te same zasady oceny ryzyka geograficznego oraz środki należytej staranności co instytucje finansowe.
Jak kraje trafiają na szarą listę FATF?
FATF dokonuje przeglądu jurysdykcji na podstawie zidentyfikowanych zagrożeń, podatności lub szczególnych ryzyk. Kraj może zostać poddany przeglądowi, gdy: 1) nie uczestniczy w regionalnym organie wzorowanym na FATF (FSRB) lub nie publikuje w terminie wyników wzajemnej oceny; 2) zostanie nominowany przez członka FATF lub FSRB na podstawie konkretnych ryzyk lub zagrożeń związanych z praniem pieniędzy, finansowaniem terroryzmu lub finansowaniem proliferacji; lub 3) osiągnie słabe wyniki w swojej wzajemnej ocenie, w tym określony próg ocen „niezgodny” (NC) lub „częściowo zgodny” (PC) w zakresie zgodności technicznej lub niski poziom skuteczności w kluczowych obszarach.
Co oznacza dla kraju umieszczenie na szarej liście FATF?
Umieszczenie na szarej liście FATF sygnalizuje międzynarodowej społeczności finansowej, że dany kraj ma słabości w swoim reżimie AML/CFT/CPF. Może to prowadzić do zwiększonej kontroli transakcji finansowych z tym krajem, utrudnień w dostępie do międzynarodowych usług finansowych, a także potencjalnych negatywnych konsekwencji dla jego reputacji i inwestycji zagranicznych. Kraje z „szarej listy” zobowiązują się do wdrożenia planu działań uzgodnionego z FATF w celu usunięcia zidentyfikowanych braków.
Jak często FATF ocenia postępy krajów na „szarej liście” i jakie informacje są publikowane po tych przeglądach?
FATF regularnie ocenia postępy krajów znajdujących się pod zwiększonym nadzorem. Po każdym posiedzeniu plenarnym, które odbywa się trzy razy w roku (w lutym, czerwcu i październiku), FATF publikuje dwa oświadczenia. Oświadczenia te zawierają krótkie podsumowanie podjętych działań oraz listę strategicznych braków, które nadal wymagają rozwiązania. W proces monitorowania zaangażowane są również regionalne grupy wzorowane na FATF (FSRBs).












