Projekt ustawy o kredycie konsumenckim 2025: nowe regulacje

W obliczu dynamicznego rozwoju rynku finansowego i postępującej cyfryzacji usług, Unia Europejska nieustannie dąży do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Najnowszym krokiem w tym kierunku jest implementacja kluczowych dyrektyw, które zrewolucjonizują sektor kredytów konsumenckich oraz usług finansowych świadczonych na odległość w Polsce. Prezentowany projekt Ustawy o Kredycie Konsumenckim (UC82) wprowadza kompleksowe zmiany, mające na celu zwiększenie przejrzystości, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w relacjach między instytucjami finansowymi a konsumentami.

Wprowadzenie do projektu Ustawy o Kredycie Konsumenckim oraz o zmianie Ustawy o Prawach Konsumenta

Projekt ustawy o kredycie konsumenckim oraz o zmianie ustawy o prawach konsumenta (UC82) stanowi kluczowy element harmonizacji polskiego prawa z regulacjami Unii Europejskiej. Jest to projekt bezpośrednio implementujący dyrektywy unijne.

Głównymi celami wprowadzenia nowej Ustawy o Kredycie Konsumenckim są:

• Zwiększenie poziomu ochrony interesów konsumentów w obszarze kredytów konsumenckich oraz usług finansowych świadczonych na odległość.
• Pełna harmonizacja przepisów dotyczących kredytu konsumenckiego w ramach Unii Europejskiej, co ma zapewnić wszystkim konsumentom jednakowy, wysoki poziom ochrony.
• Wspieranie właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego UE.

Nowa regulacja kredytu konsumenckiego stanowi implementację dwóch istotnych dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE):

• 2023/2225 z dnia 18 października 2023 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę 2008/48/WE.
• 2023/2673 z dnia 22 listopada 2023 r. zmieniającej dyrektywę 2011/83/UE w odniesieniu do umów o usługi finansowe zawieranych na odległość oraz uchylającej dyrektywę 2002/65/WE.

Projektowana Nowa Ustawa o Kredycie Konsumenckim zastąpi dotychczas obowiązującą ustawę o kredycie konsumenckim z 2011 roku, która implementowała dyrektywę 2008/48. Zmiany są uzasadnione zakresem i liczbą modyfikacji, mających na celu uporządkowanie i uproszczenie przepisów.

Główne zmiany w Ustawie o Kredycie Konsumenckim (dyrektywa 2023/2225)

Projekt Ustawy o Kredycie Konsumenckim wprowadza szereg istotnych zmian w zakresie kredytu konsumenckiego, mających na celu wzmocnienie pozycji konsumenta:

• Rozszerzenie zakresu stosowania
  • Zniesienie kwoty maksymalnej kredytu konsumenckiego: Dotychczasowy limit kredytu konsumenckiego wynosił 255 550 zł (równowartość 75 000 EUR). Nowa dyrektywa podnosi ten limit do 100 000 EUR, jednak Polska zdecydowała się na całkowite zniesienie górnego limitu kwotowego, co oznacza objęcie reżimem ustawy całego konsumenckiego obrotu kredytowego, niezależnie od wysokości kredytu.
  • Objęcie nowych rodzajów umów kredytowych: Zakres Ustawy o Kredycie Konsumenckim zostanie rozszerzony o umowy najmu lub leasingu, jeśli przewidują one obowiązek lub opcję nabycia przedmiotu umowy, a także o kredyty nieoprocentowane bez żadnych opłat oraz kredyty w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym.
  • Wyłączenia: Ustawa o Kredycie Konsumenckim nie będzie miała zastosowania do kredytów hipotecznych, odwróconych kredytów hipotecznych, ugód sądowych i ugód z pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich, kredytów pracowniczych o niższym oprocentowaniu oraz konsumenckich pożyczek lombardowych. Z zakresu wyłączone są także niektóre odroczone płatności za towary lub usługi, pod warunkiem, że płatność ma nastąpić w ciągu 14 dni od dostarczenia, bez odsetek i innych opłat, z ograniczonymi opłatami za opóźnienia.
• Nowe i wzmocnione obowiązki informacyjne (dla kredytodawców i pośredników)
  • Reklama:
    • Wprowadzono obowiązkowe ostrzeżenie, że „zaciąganie kredytu wiąże się z kosztami”.
    • Informacje w reklamach muszą być wyraźnie czytelne lub słyszalne i dostosowane do technicznych ograniczeń nośnika.
    • Wprowadzono zakaz reklam sugerujących, że kredyt poprawi sytuację finansową, istniejące zadłużenie ma niewielki wpływ na szanse kredytu, lub że kredyt zwiększa zasoby finansowe, stanowi substytut oszczędności lub może podnieść poziom życia. Zakazano również reklam podkreślających łatwość lub szybkość uzyskania kredytu, rabaty uwarunkowane zaciągnięciem kredytu oraz okresy karencji dłuższe niż trzy miesiące.
    • Kredytodawcy są zobowiązani do przedstawiania reprezentatywnego przykładu i gromadzenia danych o nim. Każda reklama kredytu konsumenckiego w Polsce będzie musiała zawierać wszystkie elementy wymagane przez art. 8 ust. 3 dyrektywy 2023/2225. Dane reklamowe muszą być przechowywane przez 3 lata od zakończenia roku kalendarzowego, w którym zakończono ich rozpowszechnianie.
  • Informacje przedumowne (Formularz Informacyjny):
    • Formularz informacyjny zostanie uproszczony, a najważniejsze informacje będą zamieszczone na pierwszej stronie (lub na dwóch, jeśli to konieczne).
    • Rozszerzony katalog informacji obejmie m.in. dane kontaktowe kredytodawcy i pośrednika, Rzeczywistą Roczną Stopę Oprocentowania (RRSO), skutki braku płatności oraz informację o profilowaniu (indywidualnym dostosowaniu ceny na podstawie automatycznego przetwarzania danych).
    • Informacje przedumowne będą wiążące dla kredytodawcy przez co najmniej 3 dni robocze od ich przekazania.
    • Wprowadzony zostanie obowiązek przekazania przypomnienia o prawie do odstąpienia od umowy (w terminie od 1 do 7 dni po zawarciu umowy), jeśli informacje przedumowne przekazano konsumentowi później niż dzień przed zawarciem umowy.
    • W przypadku zastosowania wskaźnika referencyjnego, jego nazwa, administrator oraz potencjalne konsekwencje muszą być przedstawione w odrębnym dokumencie.
    • Konsument będzie miał prawo do bezpłatnego otrzymania projektu umowy.
  • Wyjaśnienia przed zawieraniem umowy:
    • Kredytodawcy i pośrednicy kredytowi będą mieli obowiązek bezpłatnego udzielania konsumentom odpowiednich wyjaśnień, odrębnie od informacji przedumownych. Celem tych wyjaśnień jest umożliwienie konsumentowi oceny, czy kredyt jest dopasowany do jego potrzeb i sytuacji finansowej.
    • Wyjaśnienia te obejmują główne cechy umowy, usług dodatkowych oraz konsekwencje braku spłaty. Sposób i zakres wyjaśnień może być dostosowany do okoliczności i indywidualnych potrzeb konsumenta.
  • Zakaz domyślnie zaznaczanych pól w procesie zawierania umowy.
  • Zakaz niezamówionego udzielania kredytu, co oznacza, że kredytodawcy nie będą mogli zawierać umowy o kredyt konsumencki bez wyraźnej zgody konsumentów.
  • Natychmiastowe nabycie towaru/usługi, na które zaciągnięty jest kredyt, będzie możliwe po wyraźnej zgodzie konsumenta.
• Rygorystyczna ocena zdolności kredytowej
  • Wprowadzony zostanie wyraźny zakaz udzielania kredytu w przypadku negatywnej oceny zdolności kredytowej. Umowa o kredyt może zostać zawarta tylko wtedy, gdy wynik oceny wskazuje na zdolność konsumenta do spłaty.
  • Ocena zdolności kredytowej będzie przeprowadzana na podstawie stosownych i dokładnych informacji o dochodach i wydatkach konsumenta, z odpowiednią weryfikacją.
  • Zakazano wykorzystywania danych z sieci społecznościowych oraz szczególnych kategorii danych osobowych, takich jak te dotyczące chorób onkologicznych. Dane dotyczące chorób onkologicznych nie mogą być używane do celów ubezpieczenia spłaty kredytu po upływie 5 lat od zakończenia leczenia.
  • Kredytodawcy będą mieli obowiązek ustanawiania i dokumentowania procedur badania zdolności kredytowej. Informacje te muszą być przechowywane przez 5 lat od ustania stosunku prawnego.
  • Konsumentowi przysługiwać będzie prawo do otrzymania wyjaśnień dotyczących automatycznej oceny zdolności kredytowej oraz do zażądania przeglądu tej decyzji przez człowieka.
  • Kredytodawca będzie zobowiązany do niezwłocznego i bezpłatnego informowania o odrzuceniu wniosku o kredyt, podając przyczyny i wskazując bazę danych, w której dokonano sprawdzenia.
  • Obowiązek ponownej oceny zdolności kredytowej przed każdym znaczącym zwiększeniem całkowitej kwoty kredytu po zawarciu umowy.
  • Ciężar dowodu prawidłowej oceny zdolności kredytowej spoczywa na kredytodawcy.
• Restrukturyzacja kredytów i niezależne doradztwo zadłużeniowe
  • Wprowadzony zostanie obowiązek dla kredytodawców oferowania restrukturyzacji zadłużenia konsumentom doświadczającym trudności ze spłatą. Wezwanie do spłaty musi zawierać informację o możliwości złożenia wniosku o restrukturyzację w ciągu 14 dni roboczych.
  • Restrukturyzacja może przyjąć formę m.in. wydłużenia okresu kredytowania, wakacji kredytowych, częściowego umorzenia lub przewalutowania.
  • Kredytodawcy będą musieli posiadać odpowiednie polityki i procedury restrukturyzacyjne przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego.
  • Ustanowione zostaną zasady świadczenia niezależnych usług doradztwa zadłużeniowego, które mają być bezpłatne lub oferowane za ograniczoną opłatą. Kredytodawcy będą zobowiązani do kierowania konsumentów z trudnościami do podmiotów świadczących takie usługi.
  • Usługi doradcze mają opierać się na potrzebach konsumenta, z rekomendacją co najmniej 3 ofert i ostrzeżeniem o ryzyku. Rzecznik Finansowy będzie świadczył poradnictwo zadłużeniowe o charakterze prawnym.
• Inne ważne aspekty:
  • Zakaz sprzedaży wiązanej i łączonej: Wprowadzono zakaz oferowania lub sprzedaży usług i towarów niefinansowych w pakiecie z kredytem konsumenckim, z wyjątkiem przypadków, gdy są one finansowane odrębnym kredytem wiązanym. Dopuszcza się sprzedaż łączoną jedynie wtedy, gdy dotyczy prowadzenia rachunku służącego wyłącznie celom kredytu. Kredytodawca musi jasno informować, że kredyt jest dostępny również bez dodatkowych produktów.
  • Prawo do harmonogramu spłat: Konsument będzie mógł w każdym czasie zażądać bezpłatnego harmonogramu spłat.
  • Kredyty w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym i przekroczenia:
    • Kredytodawca będzie zobowiązany do przekazywania konsumentowi co najmniej raz w miesiącu bezpłatnego wyciągu z rachunku, zawierającego m.in. salda, kwoty i daty operacji, stopę oprocentowania i opłaty.
    • Informacje o zmianach wysokości stopy oprocentowania lub opłat muszą być przekazywane w odpowiednim czasie przed ich wejściem w życie, chyba że strony uzgodnią inaczej dla zmian wynikających ze stopy referencyjnej.
    • W przypadku znacznego przekroczenia salda utrzymującego się dłużej niż miesiąc, kredytodawca musi niezwłocznie poinformować o wysokości przekroczenia, stopie oprocentowania, opłatach za zadłużenie przeterminowane i dacie spłaty.
    • W przypadku regularnych przekroczeń, kredytodawca będzie musiał oferować usługi doradcze i informować o możliwości skorzystania z poradnictwa zadłużeniowego.
    • Wprowadzono obowiązek powiadamiania konsumenta o każdym zmniejszeniu lub anulowaniu limitu kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym z co najmniej 30-dniowym wyprzedzeniem, z opcją spłaty w 12 równych ratach miesięcznych.
  • Górne pułapy kosztów kredytu: Dyrektywa nakłada obowiązek wprowadzenia przez państwa członkowskie górnych pułapów kosztów kredytu.
  • Prawo do przedterminowej spłaty: Konsument będzie miał prawo do spłaty całości lub części kredytu konsumenckiego w dowolnym czasie i bezwarunkowo, z prawem do obniżki całkowitego kosztu kredytu.
  • Zawieszenie prawa do dokonywania wypłat z kredytu odnawialnego: Kredytodawca będzie mógł zawiesić to prawo w przypadku niedotrzymania warunków lub utraty zdolności kredytowej, informując o tym konsumenta przed lub natychmiast po zawieszeniu.
  • Forma umowy: Umowa o kredyt konsumencki będzie zawierana w formie dokumentowej, chyba że przepisy odrębne przewidują inną formę. Egzemplarz umowy będzie doręczany konsumentowi na papierze lub trwałym nośniku, a jej treść musi być zwięzła, jednoznaczna i zrozumiała.

Sankcja kredytu darmowego w nowej Ustawie o Kredycie Konsumenckim

Projektowana Ustawa o Kredycie Konsumenckim modyfikuje i doprecyzowuje zastosowanie sankcji kredytu darmowego, która jest rozwiązaniem obecnym w polskim prawie od 2002 roku, a jej zgodność z prawem Unii Europejskiej była wielokrotnie potwierdzana przez Trybunał Sprawiedliwości UE. Celem tej sankcji jest zapewnienie skutecznej, odstraszającej i proporcjonalnej reakcji na naruszenia obowiązków przez kredytodawców, co ma chronić konsumentów przed nadmiernym zadłużeniem.

Nowe zasady zastosowania sankcji:

• Bezwzględna sankcja kredytu darmowego (zwrot kredytu bez odsetek i innych kosztów kredytu) będzie stosowana w przypadku naruszenia przez kredytodawcę następujących obowiązków:
  • Obowiązku dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta (art. 29 projektu) lub ponownej oceny zdolności kredytowej przed znacznym zwiększeniem kwoty kredytu (art. 40 projektu).
  • Zakazu stosowania domyślnie zaznaczanych pól przy akceptacji warunków umowy o kredyt konsumencki lub usługi dodatkowej (art. 46 ust. 5 projektu).
  • Obowiązku utrwalenia treści umowy o kredyt konsumencki i niezwłocznego doręczenia jej egzemplarza konsumentowi na papierze lub innym trwałym nośniku (art. 47 ust. 2 projektu).
  • Obowiązku zawarcia w umowie o kredyt konsumencki stwierdzenia, że umowa nie przewiduje gwarancji spłaty całkowitej kwoty kredytu wypłaconej na jej podstawie, jeśli zaistnieją stosowne przesłanki (art. 48 ust. 2 projektu).
  • Obowiązku zawarcia dodatkowych informacji w umowie o kredyt wiązany oraz w umowie o kredyt w formie odroczonej płatności (art. 50 projektu).
  • Obowiązku przekazania przez kredytodawcę lub pośrednika kredytowego jednoznacznego i zrozumiałego opisu proponowanych zmian umowy o kredyt konsumencki (art. 52 ust. 1 pkt 1 projektu).
  • Naruszenia szczegółowych regulacji dotyczących umowy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, zgodnie z którą możliwe jest przekroczenie (art. 56 projektu).
  • Naruszenia zasad sposobu obliczania maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu (art. 59 i art. 62 projektu).
• Mniej dolegliwa sankcja: Wprowadzono również sankcję zwrotu kredytu z odsetkami w wysokości połowy odsetek umownych (bez innych kosztów) w przypadku naruszenia przepisów dotyczących przekazywania informacji o zmianie wysokości stopy oprocentowania lub opłat w umowie o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym (art. 55 ust. 2-5 projektu).
• Miarkowanie odpowiedzialności i roczny termin: W przypadku sporu, sąd może określić wymiar odsetek i innych kosztów w innej wysokości, nie wyższej niż całkowity koszt kredytu, biorąc pod uwagę okoliczności i wagę naruszenia oraz słuszne interesy stron. Uprawnienia konsumenckie do skorzystania z obu sankcji wygasają po upływie roku od dnia wykonania umowy.

Pozaodsetkowe koszty kredytu w nowej Ustawie o Kredycie Konsumenckim

Projektowana Ustawa o Kredycie Konsumenckim, implementując Dyrektywę 2023/2225, wprowadza obowiązek ustanowienia przez państwa członkowskie Unii Europejskiej górnych pułapów kosztów kredytu. Całkowity koszt kredytu to wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, o ile są one znane kredytodawcy. Obejmują one odsetki, opłaty, prowizje, podatki, marże oraz koszty usług dodatkowych (np. ubezpieczeń), jeśli ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu na oferowanych warunkach, z wyłączeniem kosztów notarialnych.

Nowa Ustawa o Kredycie Konsumenckim przedstawia wzór na obliczanie maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, mający zastosowanie do umów o kredyt z okresem spłaty nie krótszym niż 30 dni. Celem tego rozwiązania jest zapobieganie obchodzeniu przepisów o odsetkach maksymalnych i czerpaniu przez kredytodawców nadmiernych zysków z kosztów pozaodsetkowych, które często miały charakter zbliżony do odsetek. Maksymalna wysokość tych kosztów ma być ustalona tak, aby nie przekraczała obliczonej prawnie wartości. To samo dotyczy pozaodsetkowych kosztów kredytu wynikających z umowy o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym lub umowy o kartę kredytową. Analizy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) wykazały, że pozabankowe karty kredytowe mogły być wykorzystywane do omijania ustawowego limitu kosztów pozaodsetkowych, co projektowana ustawa ma ograniczyć.

Prowizja za wcześniejszą spłatę w nowej Ustawie o Kredycie Konsumenckim

Zgodnie z projektem ustawy, kredytodawca może zastrzec w umowie o kredyt konsumencki prowizję za spłatę kredytu przed terminem. Jest to możliwe pod warunkiem, że spłata ta przypada na okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała, a kwota spłacanego kredytu przekracza określony próg, który nie może być wyższy niż 10 000 EUR w okresie dwunastu kolejnych miesięcy. Polska zdecydowała się skorzystać z tej opcji przewidzianej w Dyrektywie 2023/2225.

Jednocześnie, projektowana ustawa precyzuje, w jakich przypadkach prowizja za wcześniejszą spłatę nie przysługuje kredytodawcy:

• W przypadku umów o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym.
• Gdy spłata kredytu konsumenckiego została dokonana zgodnie z umową ubezpieczenia spłaty tego kredytu.

Nowa Ustawa o Kredycie Konsumenckim ma zapewnić, aby sposób obliczania rekompensaty należnej kredytodawcy był przejrzysty i zrozumiały dla konsumentów już na etapie poprzedzającym zawarcie umowy, a maksymalna kwota rekompensaty powinna być ustalona ryczałtowo, uwzględniając jednocześnie wszelkie oszczędności uzyskane przez kredytodawcę.

Nowe rejestry i nadzór wprowadzane dla instytucji finansowych

Dyrektywa 2023/2225 nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia procedur dopuszczania do działalności kredytodawców i pośredników kredytowych oraz mechanizmów nadzoru nad nimi. Projekt Ustawy o Kredycie Konsumenckim szczegółowo określa te wymogi, wprowadzając nowe lub modyfikując dotychczasowe rejestry i zasady nadzoru:

• Rejestr Instytucji Pożyczkowych:
  • Forma prawna i kapitał: Instytucje pożyczkowe będą mogły prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej albo spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z radą nadzorczą. Wymagany jest minimalny kapitał zakładowy w wysokości 1 000 000 zł, pokryty wyłącznie wkładem pieniężnym.
  • Wpis do rejestru i nadzór: Instytucje pożyczkowe mogą podjąć działalność dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych, który jest prowadzony przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF) w systemie teleinformatycznym i udostępniany publicznie. KNF będzie sprawować nadzór nad ich działalnością, kontrolując zgodność z ustawą, żądając informacji i wydając zalecenia.
  • Wymogi dla kadry: Członkowie zarządu i rady nadzorczej (oraz prokurenci) muszą być niekarani za określone przestępstwa.
  • Sankcje: Za naruszenia, KNF może nałożyć kary administracyjne na członków zarządu (do 150 000 zł) oraz na same instytucje (do 15 000 000 zł), a także wystąpić o odwołanie członka zarządu lub wykreślić instytucję z rejestru.
• Rejestr Dodatkowej Działalności Kredytowej:
  • Wymóg wpisu: Sprzedawcy lub usługodawcy, którzy zamierzają prowadzić działalność dodatkową w zakresie udzielania kredytu w formie odroczonej płatności (np. BNPL) na zakup oferowanych przez siebie towarów i usług, będą musieli uzyskać wpis do tego rejestru.
  • Prowadzenie rejestru: Rejestr ten będzie również prowadzony przez KNF w systemie teleinformatycznym i udostępniany na jej stronie internetowej. Jego głównym celem jest ewidencja dla celów statystycznych.
  • Opłaty i obowiązki: Wpis i zmiany w rejestrze są płatne. Podmioty wpisane do rejestru będą musiały niezwłocznie informować KNF o zmianach danych.
  • Sankcje: Za prowadzenie działalności bez wymaganego wpisu przewidziano grzywnę do 50 000 zł.
• Rejestr Pośredników Kredytowych:
  • Wpis i wymogi: Pośrednicy kredytowi będą musieli uzyskać wpis w dziale drugim rejestru pośredników kredytowych, zgodnie z ustawą o kredycie hipotecznym. Wymagane jest, aby osoby fizyczne będące pośrednikami oraz członkowie zarządu/wspólnicy podmiotów pośredniczących byli niekarani za określone przestępstwa i złożyli stosowne oświadczenia.
  • Nadzór: KNF sprawuje nadzór nad działalnością pośredników kredytowych, wydając zalecenia i żądając informacji.
  • Sankcje: Za naruszenia, KNF może nałożyć kary pieniężne (do 500 000 zł na pośrednika, do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia brutto dla osoby zarządzającej), wystąpić o odwołanie osoby zarządzającej, zawiesić ją w czynnościach lub wykreślić pośrednika z rejestru.
  • Wymogi dotyczące wynagradzania i kompetencji: Struktura wynagrodzeń personelu pośredników nie może utrudniać działania w najlepszym interesie konsumenta ani być zależna od celów sprzedażowych. Personel musi także regularnie odbywać szkolenia w zakresie oferowanych usług i praw konsumentów.
• Poradnictwo Zadłużeniowe oraz Rejestr Podmiotów Doradczych w Zakresie Zadłużenia:
  • Dostępność i charakter: Usługi poradnictwa zadłużeniowego będą dostępne dla konsumentów doświadczających lub mogących doświadczać trudności finansowych w spłacie zadłużenia. Poradnictwo ma polegać na specjalistycznej i spersonalizowanej pomocy (technicznej, prawnej, psychologicznej) i być świadczone nieodpłatnie.
  • Podmioty świadczące: Poradnictwo będzie świadczone przez Rzecznika Finansowego oraz podmioty doradcze w zakresie zadłużenia. Te podmioty nie mogą być powiązane z kredytodawcami, pośrednikami kredytowymi, czy nabywcami kredytów.
  • Rejestr: Wprowadzony zostanie rejestr podmiotów doradczych w zakresie zadłużenia, prowadzony przez Rzecznika Finansowego. Rejestr będzie jawny i będzie zawierał dane podmiotów oraz charakter świadczonego poradnictwa. Podmioty będą musiały spełniać określone warunki, w tym dotyczące niekaralności członków zarządu. Kredytodawcy będą mieli obowiązek kierować konsumentów mających trudności finansowe do tych podmiotów.

Zmiany w Ustawie o Prawach Konsumenta (usługi finansowe na odległość – dyrektywa 2023/2673)

Wdrożenie dyrektywy 2023/2673 wiąże się ze stosownymi punktowymi zmianami w ustawie o prawach konsumenta (UPK). Dyrektywa ta ma charakter maksymalny, co oznacza brak możliwości przyjęcia rozwiązań odmiennych niż w niej zawarte.

• Nowe definicje:
  • Wprowadzono definicję „usługi finansowej”, obejmującą usługi o charakterze bankowym, kredytowym, ubezpieczeniowym, emerytalnym, inwestycyjnym lub płatniczym.
  • Dodano definicję „umowy ramowej”, czyli umowy o świadczenie usług finansowych regulującej wykonywanie kolejnych lub odrębnych czynności tego samego rodzaju przez określony czas.
  • Definicja „interfejsu internetowego” została wprowadzona przez odesłanie do Aktu o Usługach Cyfrowych (DSA), obejmując oprogramowanie komputerowe, strony internetowe i aplikacje mobilne, a także desktopowe.
• Zasady uczciwości w internecie
  • Wprowadzono zakaz projektowania, organizowania lub obsługi interfejsów internetowych, które wprowadzają w błąd, manipulują lub w istotny sposób zakłócają lub ograniczają zdolność konsumentów do podejmowania świadomych decyzji.
  • Przykłady zakazanych praktyk obejmują: wyróżnianie pewnych możliwości wyboru, wielokrotne żądanie od konsumentów dokonania wyboru, gdy już to zrobili (np. poprzez wyskakujące okienka), oraz sprawianie, że procedura rezygnacji z usługi jest trudniejsza niż procedura jej subskrypcji.
• Wzmocnienie prawa do odstąpienia od umowy zawartej na odległość
  • Wprowadzono funkcję „odstąp od umowy tutaj” na interfejsach internetowych. Ma to na celu zapewnienie, aby konsumenci mogli odstąpić od umowy zawartej na odległość tak samo łatwo, jak mogli ją zawrzeć. Funkcja ta musi być stale dostępna i wyraźnie widoczna.
  • Proces odstąpienia od umowy za pośrednictwem funkcji internetowej będzie dwuetapowy: wypełnienie oświadczenia i potwierdzenie przyciskiem „potwierdź odstąpienie od umowy”.
  • Termin na odstąpienie od umów dotyczących indywidualnych emerytur został wydłużony do 30 dni.
  • Prawo do odstąpienia od umowy nie wygasa, jeżeli konsument nie otrzymał wymaganych informacji o tym prawie. Jeśli informacje przedumowne przekazano mniej niż dzień przed zawarciem umowy, przedsiębiorca ma obowiązek przesłać przypomnienie o prawie do odstąpienia.
  • Rozszerzono katalog umów, od których nie przysługuje prawo odstąpienia, np. usługi finansowe, których cena zależy od wahań na rynku finansowym.
  • Odstąpienie od umowy głównej (finansowej) będzie skuteczne także wobec usług dodatkowych.
• Dodatkowe obowiązki informacyjne przedsiębiorców
  • Wymóg językowy: Informacje przedumowne muszą być w pełni zrozumiałe dla konsumenta.
  • Możliwość prezentowania informacji w „warstwach”: kluczowe informacje w pierwszej warstwie, a szczegółowe elementy w dodatkowych warstwach, z możliwością wydruku całego dokumentu.
  • Na żądanie konsumenta, przedsiębiorca ma obowiązek przekazać informacje w formacie odpowiednim i dostępnym dla osób z niepełnosprawnościami, w tym z dysfunkcją wzroku.
  • Ciężar dowodu spełnienia obowiązków informacyjnych i udzielenia wyjaśnień spoczywa na przedsiębiorcy.
  • W umowach na odległość musi być zawarta informacja o tym, czy cena została indywidualnie dostosowana na podstawie automatycznego przetwarzania danych.
  • W przypadku kontaktu telefonicznego, przedsiębiorca jest zobowiązany na początku rozmowy podać swoje dane identyfikacyjne, cel handlowy rozmowy oraz informację o nagrywaniu.

Zasady nadzoru i sankcji w projekcie ustawy o kredycie konsumenckim

Nowa Ustawa o Kredycie Konsumenckim wprowadza wzmocnione mechanizmy nadzoru i sankcji, mające na celu zapewnienie przestrzegania przepisów i ochronę konsumentów:

• Procedury dopuszczania do działalności i nadzoru nad kredytodawcami i instytucjami pożyczkowymi. Instytucje pożyczkowe będą mogły prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z radą nadzorczą, z minimalnym kapitałem zakładowym w wysokości 1 000 000 zł.
• Wymogi dotyczące kompetencji i wynagradzania personelu: Wynagrodzenie personelu odpowiedzialnego za ocenę zdolności kredytowej nie może być uzależnione od liczby zaakceptowanych wniosków kredytowych. Kredytodawcy i pośrednicy muszą zapewnić regularne szkolenia dla swojego personelu.
• Uprawnienie organów nadzoru finansowego do interwencji produktowej: Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) zyska uprawnienie do zakazania oferowania określonych produktów kredytowych, jeśli rażąco naruszają one prawa konsumenckie.
• Kary pieniężne i środki nadzorcze: Za naruszenia ustawy przewidziane są surowe kary pieniężne oraz środki nadzorcze dla instytucji pożyczkowych i pośredników kredytowych. Kary dla członków zarządu instytucji pożyczkowych mogą sięgać do 150 000 zł, a dla instytucji do 15 000 000 zł. Pośrednicy kredytowi mogą być ukarani grzywną do 500 000 zł, a osoby zarządzające do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia brutto. Decyzje o wykreśleniu z rejestru podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Informacje o nałożonych sankcjach mogą być podawane do publicznej wiadomości.
• Opłaty na pokrycie kosztów nadzoru KNF: Instytucje pożyczkowe będą wnosić roczne wpłaty na pokrycie kosztów nadzoru (nie więcej niż 0,5% przychodów z działalności kredytowej, nie mniej niż 5000 EUR). Pośrednicy kredytowi również będą wnosić wpłaty, do 0,3% przychodów z działalności pośrednictwa kredytu konsumenckiego.
• Przepisy dotyczące tajemnicy zawodowej dla osób uzyskujących informacje w ramach nadzoru.

Przepisy przejściowe i terminy wprowadzenia nowych regulacji

Projekt Ustawy o Kredycie Konsumenckim przewiduje precyzyjne ramy czasowe dla wdrożenia i stosowania nowych regulacji:

• Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to II kwartał 2025 r..
• Termin stosowania przepisów:
  • Przepisy wdrażające dyrektywę 2023/2225 (kredyt konsumencki) mają być stosowane od dnia 20 listopada 2026 r..
  • Przepisy wdrażające dyrektywę 2023/2673 (usługi finansowe na odległość) mają być stosowane od dnia 19 czerwca 2026 r..
• Zasada ogólna: Do informacji udzielanych oraz umów o kredyt konsumencki zawartych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe.
• Wyjątki: Nowe przepisy znajdą zastosowanie do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy w zakresie:
  • Obowiązków informacyjnych dotyczących zmian oprocentowania (art. 53 i 54 projektu ustawy).
  • Wyciągów z rachunków (art. 55 projektu ustawy).
  • Wypowiedzenia umów o kredyt odnawialny (art. 77 ustawy).
  • Funkcji odstąpienia od umowy za pośrednictwem interfejsu internetowego (art. 30a i 30b ustawy o prawach konsumenta), o ile w dniu wejścia w życie ustawy nie upłynął jeszcze ustawowy termin na odstąpienie od umowy.
• Postępowania sądowe i administracyjne, wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie ustawy, będą prowadzone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Wpływ na rynek i konsumentów

Wprowadzane zmiany mają kompleksowy wpływ na rynek finansowy oraz sytuację konsumentów:

• Dla konsumentów:
  • Oczekuje się zwiększenia zaufania do polskiego systemu finansowego, w tym do sektora bankowego i instytucji pożyczkowych.
  • Konsumenci zyskają wyższy poziom ochrony i dostęp do bardziej przejrzystych zasad.
  • Regulacje mają na celu lepszą ochronę przed nadmiernym zadłużeniem.
  • Proces odstępowania od umów zawartych online zostanie ułatwiony.
  • Zwiększy się dostęp do mechanizmów restrukturyzacji zadłużenia oraz niezależnych usług doradztwa zadłużeniowego.
  • Wprowadzono także prawo do bycia zapomnianym w kontekście chorób onkologicznych w ubezpieczeniach związanych z kredytem.
• Dla przedsiębiorców:
  • Konieczność dostosowania procedur wewnętrznych, wzorów dokumentów, treści reklamowych, polityk wynagrodzeń i interfejsów internetowych do nowych wymogów.
  • Pomimo początkowych kosztów dostosowawczych, oczekuje się zmniejszenia obciążeń administracyjnych dzięki większej jasności prawa.
  • Wzrost uczciwej konkurencji oraz poprawa wizerunku sektora finansowego.
  • Koszty dostosowawcze, choć znaczące, są niemożliwe do precyzyjnego określenia.
• Dalsze działania UE: Komisja Europejska będzie regularnie oceniać stosowanie dyrektyw. Przykładowo, do 20 listopada 2029 r. (a następnie co cztery lata) Komisja dokona oceny dyrektywy 2023/2225, analizując m.in. jej zakres stosowania, progi, skuteczność kar oraz rozwój rynku kredytów wspierających zieloną transformację. Do 31 lipca 2030 r. Komisja przedłoży sprawozdanie ze stosowania dyrektywy 2023/2673, uwzględniając funkcję odstąpienia od umowy. Te oceny mogą prowadzić do dalszych zmian legislacyjnych w przyszłości.

Podsumowanie

Nowa Ustawa o Kredycie Konsumenckim stanowi kompleksową odpowiedź na wyzwania współczesnego rynku finansowego. Jej głównym celem jest zapewnienie równowagi między interesami konsumentów a swobodą działalności gospodarczej. Dzięki wdrożeniu nowych dyrektyw unijnych, procesy kredytowe oraz zawieranie umów na odległość staną się bardziej przejrzyste, bezpieczne i sprawiedliwe dla wszystkich uczestników rynku. Zachęcam do bieżącego śledzenia dalszych informacji oraz szczegółowego zapoznania się z nowymi przepisami, aby w pełni wykorzystać możliwości i dostosować się do nadchodzących zmian.

Słownik kluczowych terminów

• Bazy danych – Zbiory danych prowadzone w celu oceny zdolności kredytowej przez instytucje określone w ustawie Prawo bankowe oraz biura informacji gospodarczej.
• Całkowita kwota kredytu – Suma wszystkich środków pieniężnych udostępnionych konsumentowi na podstawie umowy o kredyt konsumencki.
• Całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta – Suma całkowitego kosztu kredytu i całkowitej kwoty kredytu.
• Kredytodawca – Przedsiębiorca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej udziela lub zobowiązuje się udzielić konsumentowi kredytu.
• Kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym – Umowa o kredyt konsumencki, który kredytodawca udostępnia konsumentowi, umożliwiając dysponowanie środkami pieniężnymi w wysokości przekraczającej środki zgromadzone na rachunku.
• Kredyt wiązany – Umowa o kredyt konsumencki, z którego finansowane jest wyłącznie nabycie towaru lub usługi na podstawie innej umowy.
• Konsument – Osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (zgodnie z Kodeksem cywilnym).
• Maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu (MPKK) – Określona ustawowo maksymalna kwota wszystkich kosztów związanych z umową o kredyt konsumencki, z wyłączeniem odsetek, obliczana według konkretnych wzorów.
• Ocena zdolności kredytowej – Ocena zdolności konsumenta do spłaty całkowitej kwoty do zapłaty, dokonywana przez kredytodawcę w interesie konsumenta.
• Odstąpienie od umowy – Prawo konsumenta do rezygnacji z umowy w określonym terminie, zazwyczaj bez podawania przyczyny i ponoszenia dodatkowych kosztów (z wyjątkiem określonych ustawowo).
• Personel kredytodawcy/pośrednika kredytowego – Pracownicy lub osoby świadczące usługi na rzecz kredytodawcy lub pośrednika kredytowego, bezpośrednio zaangażowane w czynności objęte ustawą lub zarządzające nimi.
• Pośrednik kredytowy – Podmiot, który zawodowo i za wynagrodzeniem wykonuje czynności polegające na oferowaniu lub zawieraniu w imieniu lub na rzecz kredytodawcy umów o kredyt konsumencki.
• Poradnictwo zadłużeniowe – Specjalistyczna i spersonalizowana pomoc (techniczna, prawna lub psychologiczna) dla konsumentów mających trudności ze spłatą zadłużenia, świadczona m.in. przez Rzecznika Finansowego.
• Profilowanie – Zautomatyzowane przetwarzanie danych osobowych, które ocenia osobiste aspekty dotyczące osoby fizycznej, w szczególności do analizy lub prognozy aspektów dotyczących wydajności pracy, sytuacji ekonomicznej, zdrowia, osobistych preferencji, zainteresowań, wiarygodności, zachowania, lokalizacji lub przemieszczania się tej osoby.
• Przekroczenie – Akceptowane przez kredytodawcę przekroczenie salda środków pieniężnych na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym lub kwoty udzielonego kredytu (inne niż kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym).
• Rejestr dodatkowej działalności kredytowej – Rejestr prowadzony przez KNF dla sprzedawców lub usługodawców prowadzących działalność dodatkową w zakresie udzielania kredytu w formie odroczonej płatności.
• Rejestr instytucji pożyczkowych – Rejestr prowadzony przez KNF, zawierający podmioty uprawnione do udzielania kredytów konsumenckich w formie pożyczek.
• Rejestr pośredników kredytowych – Rejestr prowadzony przez KNF (rozszerzony o pośredników kredytu konsumenckiego) dla podmiotów prowadzących działalność pośrednictwa kredytowego.
• Reprezentatywny przykład – Określone warunki umowy o kredyt konsumencki, na których kredytodawca lub pośrednik kredytowy spodziewa się zawrzeć co najmniej dwie trzecie umów danego rodzaju, używany w reklamach i formularzach informacyjnych.
• Restrukturyzacja zadłużenia – Zmiana warunków umowy o kredyt (np. wydłużenie okresu, odroczenie spłat, obniżenie oprocentowania) w celu pomocy konsumentom mającym trudności ze spłatą.
• Rzeczywista roczna stopa oprocentowania (RRSO) – Całkowity koszt kredytu wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w ujęciu rocznym, obliczany według ustalonego wzoru.
• Sankcja kredytu darmowego – Specyficzny mechanizm prawny, który w przypadku naruszenia przez kredytodawcę określonych obowiązków, zwalnia konsumenta z obowiązku zapłaty odsetek i innych kosztów kredytu, pozostawiając jedynie obowiązek zwrotu kapitału.
• Sprzedaż łączona – Oferowanie umowy o kredyt w pakiecie z innymi odrębnymi produktami lub usługami finansowymi.
• Sprzedaż wiązana – Warunkowanie nabycia towaru lub usługi zaciągnięciem kredytu, lub odwrotnie. Nowa ustawa wprowadza zakaz sprzedaży wiązanej, z pewnymi wyjątkami.
• Trwały nośnik – Materiał lub urządzenie umożliwiające konsumentowi przechowywanie i odczytywanie informacji przekazywanych w związku z umową o kredyt konsumencki przez odpowiedni okres i w niezmienionej postaci.
• Usługa dodatkowa – Usługa, w szczególności ubezpieczeniowa, świadczona w związku z umową o kredyt konsumencki.
• Usługi doradcze – Przedstawianie rekomendacji konsumentowi w odniesieniu do co najmniej jednej umowy o kredyt konsumencki, stanowiące usługę odrębną od udzielenia kredytu i pośrednictwa.
• Ustawa o prawach konsumenta (UPK) – Polska ustawa regulująca prawa konsumentów w relacjach z przedsiębiorcami, zmieniona nową ustawą o kredycie konsumenckim w zakresie usług finansowych na odległość.
• Zobowiązania pozaodsetkowe – Wszystkie koszty, które konsument ponosi w związku z umową o kredyt konsumencki, z wyłączeniem odsetek.

Najczęściej zadawane pytania – Projekt ustawy o kredycie konsumenckim 2025