Oszustwa związane z prawami własności intelektualnej: Jak chronić swój biznes i unikać pułapek?

Czym są oszustwa związane z prawami własności intelektualnej i dlaczego są tak groźne?

Prawa własności intelektualnej (PWI) stanowią kluczowy zasób dla każdego podmiotu gospodarczego. Proces ich rejestracji jest z natury złożony, składa się z co najmniej trzech etapów i wielu podetapów, co może zająć nawet kilka miesięcy. Niestety, od ponad dekady właściciele i wnioskodawcy PWI są celem ciągłych ataków ze strony oszustów, którzy wykorzystują publicznie dostępne dane w celu wyłudzania nienależnych opłat lub oferowania niechcianych bądź fałszywych usług.

Fenomen ten ewoluował z pozornie nieistotnej, lokalnej przestępczości w lukratywne, transgraniczne przedsięwzięcie kryminalne, generujące znaczne zyski. Szacuje się, że roczny dochód oszustów z tego rodzaju przestępstw wynosi ponad 26 milionów EUR, przy czym średnia kwota pojedynczej żądanej opłaty to około 1500 EUR. Zgodnie z analizą, około 1% poszkodowanych, którzy zgłosili oszustwo, faktycznie dokonało płatności, co sugeruje, że rocznie ofiarą pada co najmniej 17 500 osób.

Ewolucja oszustw: Od listów po zaawansowany cyfrowy wyzysk

Oszustwa w zakresie PWI wykazują znaczną adaptacyjność i innowacyjność. W początkowym okresie, do 2021 roku, większość fałszywych faktur była wysyłana tradycyjną pocztą, głównie z Niemiec, Węgier i Holandii. Firmy zaangażowane w te oszustwa często używały nazw zawierających słowa takie jak „European”, „Intellectual Property” lub „Trademark” w połączeniu ze słowami „register”, „agency” lub „service”, mających na celu imitowanie oficjalnych organów. Logo często zawierały gwiazdy, globusy lub okrągłe obrazy w barwach niebieskim i żółtym, upodabniając się do symboliki instytucji Unii Europejskiej.

Od początku 2023 roku zaobserwowano znaczny wzrost liczby żądań płatności wysyłanych drogą elektroniczną, choć tradycyjna poczta nadal pozostaje najczęściej zgłaszaną metodą kontaktu. Cyfryzacja i rozwój narzędzi sztucznej inteligencji (AI) ułatwiły oszustom ten proces, redukując koszty (np. roczna rejestracja domen kosztuje od 5 do 13 USD, w porównaniu do 0,85 EUR za wysyłkę listu) i zwiększając anonimowość.

Najnowszym i najbardziej wyrafinowanym podejściem, obserwowanym od ostatniego kwartału 2023 roku, są tzw. „DED scams”:

• Oszuści podszywają się pod wysoko postawionych urzędników, takich jak Zastępca Dyrektora Wykonawczego EUIPO, Pan Andrea Di Carlo, używając podrobionych podpisów.
• Do wiadomości dołączane są fałszywe certyfikaty zawierające oficjalne loga, pieczęcie, symbole narodowe/międzynarodowe, a nawet kody QR przekierowujące do istniejących, lecz fałszywych stron.
• Wykorzystuje się techniki „email spoofingu” (podszywanie się pod adres e-mail, aby wydawał się pochodzić z zaufanego źródła) oraz „typosquattingu” (celowe błędy w domenach, np. euipoS.europaS.eu, lub użycie myślników, np. euipo-invoice.eu).

Jak działają oszuści? Psychologia manipulacji i wykorzystanie publicznych danych

Oszuści wykazują się zdolnościami adaptacji, innowacji i manipulacji, aby maksymalizować zyski z działalności przestępczej.

• Źródła informacji dla oszustów: Oszuści wykorzystują publicznie dostępne dane wnioskodawców i właścicieli PWI (takie jak imiona i adresy), które urzędy są prawnie zobowiązane publikować. Dane te są automatycznie ekstrahowane z baz danych, np. z ogólnodostępnej bazy danych EUIPO oraz z rejestrów krajowych IPO, często za pomocą narzędzi AI. System wyszukiwania TMView, będący ważnym źródłem informacji dla użytkowników PWI, jest również prawdopodobnym celem eksploatacji przez oszustów.
• Timing – klucz do sukcesu: Oszuści kontaktują się z potencjalnymi ofiarami w najbardziej wrażliwym momencie – zwykle od 7 do 14 dni po złożeniu wniosku lub jego publikacji. Jest to okres, w którym wnioskodawcy PWI są najbardziej podatni, ponieważ oczekują na pomyślną rejestrację i mogą nie posiadać wystarczającej wiedzy na temat pełnego przebiegu procedury.
• Manipulacja psychologiczna:
  • Zyskanie zaufania: Oszuści podszywają się pod oficjalne instytucje i wykorzystują nazwiska wysoko postawionych urzędników, co jest skuteczną techniką w oszustwach opartych na inżynierii społecznej.
  • Poczucie pilności: Krótkie terminy płatności (często już następnego dnia) oraz groźby anulowania rejestracji mają wywołać niepokój i skłonić do impulsywnych działań. Wiadomości e-mail są celowo wysyłane na krótko przed upływem terminu, co intensyfikuje poczucie lęku.
  • Potwierdzenie sukcesu: Początek wiadomości e-mail często zawiera prawdziwe dane dotyczące wniosku. Oszuści informują o „pomyślnej rejestracji” PWI, aby stworzyć poczucie zadowolenia i skłonić ofiarę do dalszych działań. Wszelka korespondencja mająca na celu manipulowanie emocjami poprzez wzbudzanie sympatii, strachu, niepokoju lub ekscytacji, jest jasnym sygnałem oszustwa.
• Rodzaje fałszywych usług: Oprócz podszywania się pod oficjalne urzędy, oszuści oferują fałszywe usługi:
  • Rejestracja w prywatnych rejestrach: Usługa ta jest z natury niepotrzebna, ponieważ oficjalne urzędy PWI publikują zarejestrowane PWI i ich właścicieli.
  • Usługi monitorowania: Oszuści twierdzą, że będą monitorować media społecznościowe i internet pod kątem podobieństw do znaku towarowego, jednak w rzeczywistości żadne usługi nie są świadczone.
  • Usługi odnawiania w prywatnych rejestrach: Propozycje te są często mylone z oficjalnym odnowieniem PWI, podczas gdy dotyczą rejestracji w nieoficjalnych bazach danych.
  • Niepotrzebne usługi ochrony znaków towarowych lub niechciane usługi prawne: Ponieważ EUIPO, WIPO i krajowe IPO są właściwymi organami do zapewnienia ochrony PWI, takie usługi są zbędne.
• Sieci przestępcze: Oszuści są elastyczni, innowacyjni i dobrze zorganizowani. Inwestują zyski w rozwój logistyki, zaawansowanych technologii (AI, VPN), tworzą sieci „słupów” (muły finansowe – money mules) do otwierania kont bankowych i rozszerzają swoją nielegalną działalność na skalę globalną. Średnia żywotność fałszywej firmy to około 12 miesięcy, a przestępcy często zmieniają nazwy firm, aby uniknąć wykrycia.

Kluczowe wskazówki: Jak rozpoznać oszustwo i uchronić się przed stratami?

Zarejestrowanie PWI jest inwestycją, którą należy aktywnie chronić. Każdy, kto złoży wniosek o rejestrację PWI, staje się potencjalnym celem dla oszustów. W celu uniknięcia oszustw związanych z żądaniami płatności i atakami phishingowymi, należy podjąć następujące kroki:

• Zawsze weryfikuj legalność firmy i usługi:
  • EUIPO prowadzi aktualną listę firm podejrzanych o oszustwa na swojej oficjalnej stronie internetowej. Proste wyszukanie nazwy firmy w internecie może dostarczyć informacji o jej legalności.
  • Należy dokładnie przeczytać i zrozumieć całą treść wiadomości, aby ocenić, czy jest to oferta, propozycja umowy, wiadomość informacyjna czy faktyczna faktura. Konieczne jest również sprawdzenie, czy oferowane usługi są rzeczywiste i potrzebne, a także czy nie pokrywają się z ochroną oferowaną przez oficjalne urzędy PWI.
  • Warto sprawdzić, czy żądana opłata jest należna zgodnie z prawem krajowym lub regulacjami UE, za jaką usługę jest żądana i kto jest odbiorcą płatności.
• Sprawdź autentyczność konta bankowego (IBAN):
  • EUIPO ma tylko dwa oficjalne konta bankowe. Prośba o płatność na inne konto jest wyraźnym sygnałem oszustwa.
  • Numer IBAN jest jedynym elementem schematu oszustwa, którego oszuści nie mogą zmanipulować. Istnieją strony internetowe do weryfikacji IBAN.
  • Należy zachować ostrożność, jeśli konto bankowe znajduje się w kraju, który nie jest siedzibą urzędu ani kraju, w którym złożono wniosek.
• Bądź czujny na sygnały alarmowe w e-mailach:
  • Zawsze należy sprawdzać nagłówki e-maili (metadane, nadawca, odbiorca, trasa, sygnatura czasowa).
  • Należy zwracać uwagę na różnice między wyświetlaną nazwą nadawcy a rzeczywistym adresem e-mail. Oszuści często używają typosquattingu lub dodają dodatkowe znaki/słowa w domenie, aby upodobnić ją do prawdziwej.
  • Należy ocenić ogólną zawartość e-maila pod kątem nieformalnego języka, błędów ortograficznych lub gramatycznych, nieprecyzyjnego/ogólnego zwracania się do odbiorcy, a także żądań pilnych płatności z krótkimi terminami, które wywołują poczucie lęku.
  • Nie należy pobierać załączników, skanować kodów QR ani klikać w linki z podejrzanych wiadomości, ponieważ mogą one prowadzić do fałszywych stron lub instalować złośliwe oprogramowanie.

Co zrobić, gdy padniesz ofiarą lub podejrzewasz oszustwo?

Większość odbiorców zwodniczych żądań płatności, którzy zidentyfikowali oszustwo, nie uiściła żądanych opłat. Jeśli jednak doszło do oszukańczego przelewu:

• Natychmiastowe działanie: Jeśli zorientowano się na czas, że dokonano oszukańczego przelewu, należy natychmiast wycofać transakcję. Czas ma kluczowe znaczenie w odzyskiwaniu środków.
• Zgłaszaj oszustwa: Całą komunikację (e-maile, listy) należy zachować/pobrać i zgłosić ją lokalnej jednostce policji/prokuratury, a także odpowiednim krajowym lub międzynarodowym urzędom PWI (np. Działowi Obsługi Klienta EUIPO). Zgłaszanie oszustw jest kluczowe dla organów publicznych, aby mogły uzyskać jasny obraz skali tego międzynarodowego zjawiska przestępczości.

Współpraca międzynarodowa i perspektywy na przyszłość w zwalczaniu oszustw

Zwalczanie oszustw związanych z PWI wymaga skoordynowanych działań na szczeblu międzynarodowym.

• Rola Europolu i Sieci Anti-Scam Network: Europol aktywnie współpracuje z EUIPO, członkami Sieci Anti-Scam Network oraz organami ścigania (LEA) w celu monitorowania i analizowania trendów, zbierania danych, identyfikowania nowych modus operandi i wspierania międzynarodowych śledztw. Wymiana informacji operacyjnych i najlepszych praktyk zwiększa efektywność działań.
• Wyzwania w śledztwach: Przestępcy wykorzystują „słupy” (muły finansowe) – osoby z problemami finansowymi, migrantów lub uchodźców – do otwierania kont bankowych, co utrudnia identyfikację faktycznych beneficjentów środków. Wiele kont bankowych jest otwieranych wirtualnie. W ostatnim czasie wzrosło wykorzystanie kont IBAN z Egiptu i Kazachstanu. Konta te są pierwszym poziomem w łańcuchu przepływu środków, a kolejne transakcje mogą obejmować giełdy kryptowalut.
• Potencjalna ewolucja w ataki phishingowe: Oszuści posiadają już rozwiniętą infrastrukturę (konta bankowe, e-maile, strony internetowe, listy potencjalnych ofiar), co stwarza ryzyko ewolucji tych oszustw w bardziej zaawansowane ataki phishingowe, mające na celu kradzież danych osobowych lub danych dostępowych do kont bankowych.
• Wpływ na reputację: Oprócz strat finansowych poniesionych przez użytkowników PWI, oszustwa te powodują również znaczące straty reputacyjne dla krajowych i międzynarodowych urzędów własności intelektualnej.

Podsumowanie: Bądź czujny i chroń swój majątek intelektualny

Rejestracja PWI to strategiczna inwestycja, która wymaga aktywnej ochrony. Należy być świadomym, że złożenie wniosku o PWI automatycznie czyni podmiot potencjalnym celem dla oszustów. Fundamentalne jest, aby weryfikować każdą prośbę o płatność, niezależnie od jej pozornej autentyczności. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości zawsze należy kontaktować się bezpośrednio z oficjalnymi urzędami, korzystając wyłącznie z ich oficjalnych danych kontaktowych, a nie tych podanych w podejrzanej wiadomości. Aktywne zgłaszanie prób oszustw do organów ścigania i odpowiednich urzędów PWI jest kluczowe dla skutecznego zwalczania tego transgranicznego zjawiska przestępczości.

Słownik kluczowych terminów

• AI (Artificial Intelligence/Sztuczna Inteligencja): Technologia wykorzystywana przez oszustów do poprawy logistyki i generowania fałszywych dokumentów.
• Anti-Scam Network: Sieć współpracy ekspertów i interesariuszy zajmujących się przeciwdziałaniem oszustwom, w tym związanych z IPR.
• DPMA (Deutsche Patent- und Markenamt): Niemiecki Urząd Patentów i Znaków Towarowych, jedna z instytucji, pod którą podszywają się oszuści.
• EUIPO (European Union Intellectual Property Office): Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej; często podszywają się pod niego oszuści.
• IP (Intellectual Property/Własność Intelektualna): Dzieła umysłu, takie jak wynalazki, dzieła literackie i artystyczne, wzory przemysłowe oraz symbole, nazwy i obrazy używane w handlu.
• IPO (Intellectual Property Office/Urząd Własności Intelektualnej): Instytucja odpowiedzialna za rejestrację i ochronę praw własności intelektualnej.
• IPR (Intellectual Property Rights/Prawa Własności Intelektualnej): Prawa nadawane twórcom dzieł umysłu.
• IBAN (International Bank Account Number): Międzynarodowy numer rachunku bankowego; jedyny element, którego oszuści nie mogą zmanipulować.
• KYC (Know Your Customer/Poznaj Swojego Klienta): Procedury bankowe mające na celu weryfikację tożsamości klientów i zapobieganie praniu pieniędzy.
• Misleading Payment Request Fraud: Oszustwo polegające na wysyłaniu fałszywych lub nieuzasadnionych żądań płatności, często w formie faktur lub ofert usług, które nie są potrzebne lub są fikcyjne.
• Modus Operandi: Sposób działania przestępców.
• Money Mules (muły finansowe): Osoby, które otrzymują nielegalnie uzyskane pieniądze na swoje konta bankowe i przekazują je dalej, często nieświadome ich pochodzenia.
• Phishing: Rodzaj cyberprzestępczości polegający na próbie wyłudzenia danych osobowych (np. bankowych) poprzez podszywanie się pod zaufane instytucje.
• Private Register (Prywatny Rejestr): Fałszywy rejestr, w którym oszuści oferują rejestrację IPR, mimo że istnieją oficjalne, publiczne rejestry.
• Shock Calls (Oszustwa na wnuczka/policjanta): Rodzaj oszustwa telefonicznego, w którym przestępcy podają się za funkcjonariuszy i żądają pieniędzy pod pretekstem problemów prawnych bliskiej osoby.
• Spoofing (fałszowanie/podszywanie się): Technika, w której komunikacja z nieznanego źródła jest maskowana tak, aby wyglądała na pochodzącą z zaufanego źródła (np. fałszowanie adresu e-mail).
• Straw Man Company Directors (Słupy jako dyrektorzy firm): Osoby, na które przenosi się tytuł prawny do firmy w celu ukrycia prawdziwego właściciela lub mechanizmów biznesowych.
• STR (Suspicious Transaction Report/Zgłoszenie Podejrzanej Transakcji): Raport składany przez instytucje finansowe, gdy wykryją podejrzane działania na rachunkach.
• TLD (Top-level Domain/Domena najwyższego poziomu): Ostatnia część nazwy domeny internetowej (np. .com, .org, .eu).
• TMview: Narzędzie utrzymywane przez EUIPO, służące do wyszukiwania informacji o znakach towarowych.
• Typosquatting: Forma cyberprzestępczości polegająca na rejestrowaniu domen z celowo błędnymi nazwami znanych stron internetowych w celu oszukania użytkowników.
• UIBM (Ufficio Italiano Brevetti e Marchi): Włoski Urząd Patentów i Znaków Towarowych, jedna z instytucji, pod którą podszywają się oszuści.
• VPN (Virtual Private Network/Wirtualna Sieć Prywatna): Technologia wykorzystywana przez oszustów do ukrywania swojej lokalizacji i tożsamości.
• WIPO (World Intellectual Property Organization): Światowa Organizacja Własności Intelektualnej.

źródło: Raport Europolu, finansowany przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO): „Oszustwa związane z wprowadzającymi w błąd wezwaniami do zapłaty, skierowane do właścicieli praw własności intelektualnej”.

Często zadawane pytania – Oszustwa związane z prawami własności intelektualnej