Na czym polega Violence as a Service (VaaS) przemoc jako usługa i jak instytucje finansowe mogą ją identyfikować?

W obliczu ewoluującej przestępczości zorganizowanej, instytucje finansowe muszą być na bieżąco z nowymi, niepokojącymi trendami, które bezpośrednio wpływają na obszar przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML). Jednym z takich zjawisk jest Violence as a Service (VaaS), czyli „przemoc jako usługa”. To model biznesowy, w którym czyny brutalne są zlecone i wykonywane przez „dostawców usług przestępczych”, często wykorzystujących do tego celu młode, podatne na wpływy osoby.

Zrozumienie VaaS jest kluczowe dla specjalistów AML, ponieważ zjawisko to, nie tylko stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, ale także generuje znaczące przepływy nielegalnych środków, które wymagają wykrycia i zwalczania.

Czym jest Violence as a Service (VaaS)?

Violence as a Service (VaaS) to niepokojący model przestępczości, który polega na outsourcingu aktów przemocy przez grupy przestępcze. Zamiast samodzielnie przeprowadzać brutalne czyny, takie jak „brickings” (niszczenie mienia), podpalenia czy strzelaniny, organizacje te zlecają je innym, często werbując do tego zadania wrażliwe młode osoby, czasem nawet w wieku 14 lat. Europol aktywnie zwalcza ten trend, powołując specjalną grupę operacyjną o kryptonimie GRIMM.

Pojawienie się VaaS jest ściśle związane z rozwojem modelu „cyberprzestępczość jako usługa” (Cybercrime-as-a-Service), który rozwinął się na ciemnej sieci w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Ten model znacznie obniża bariery wejścia dla „złośliwych aktorów”, umożliwiając im dostęp do szerokiej gamy narzędzi, zasobów i wiedzy specjalistycznej. Dark web pełni rolę kluczowej platformy dla tego ekosystemu, ułatwiając wymianę usług cyberprzestępczych. VaaS to zjawisko analogiczne do „Ransomware as a Service (RaaS)”, gdzie operatorzy ransomware tworzą oprogramowanie, a podmioty stowarzyszone płacą za uruchamianie ataków przy użyciu tego oprogramowania, nie potrzebując własnych umiejętności technicznych.

W kontekście VaaS, internet i zaszyfrowane platformy komunikacyjne są coraz częściej wykorzystywane do gromadzenia informacji, komunikacji, sprzedaży nielegalnie uzyskanych aktywów oraz nabywania usług i produktów przestępczych w ramach „przestępczego podziemia”.

Jak VaaS wpisuje się w działalność przestępczości zorganizowanej?

Przestępczość zorganizowana, z natury rzeczy, dąży do zysku finansowego lub innych korzyści materialnych. Chociaż czasami przestępstwa zorganizowane mogą być skierowane na uzyskanie władzy lub zastraszanie (np. w przypadkach haraczy czy wymuszeń), działania te mają na celu zapewnienie przetrwania i rentowności bieżącego przedsiębiorstwa przestępczego. W tym aspekcie przestępczość zorganizowana wykazuje podobieństwa do przestępstw białych kołnierzyków, które również mają cele finansowe.

VaaS staje się narzędziem wspierającym główne operacje przestępcze, zwłaszcza tam, gdzie wymagane jest użycie siły, zastraszanie lub „egzekwowanie” nielegalnych umów:

• Ochrona przedsiębiorstw przestępczych: Przemoc i groźby przemocy są używane do ochrony nielegalnych przedsięwzięć i ich zysków. Na przykład, w nielegalnym handlu tytoniem, choć rzadko, zdarzały się przypadki wymuszeń na przedsiębiorcach, a groźby przemocy były czasem używane przez inwestorów do zapewnienia udziału w zyskach.
• Egzekwowanie długów i kontrola rynków: Przestępcy mogą stosować siłę, aby odzyskać długi lub narzucić swoją kontrolę na danym terytorium. W przypadku oszustw VAT, egzekwowanie ustaleń dotyczących podziału zysków często wiąże się z zastraszaniem i użyciem przemocy. W handlu kokainą, choć groźby i zastraszanie nie są rutynowe, zdarzają się, gdy „coś idzie nie tak”.
• Eliminacja konkurencji lub informatorów: Akt przemocy może służyć do usunięcia konkurentów lub uciszenia osób, które mogłyby ujawnić informacje. Na przykład, w przypadku oszustw związanych z emisją dwutlenku węgla, w 2010 roku w biały dzień we Francji zabito „człowieka od brudnej roboty”, który pomagał transportować miliony euro zysków.

W jaki sposób finansowane są operacje Violence as a Service?

Finansowanie operacji VaaS jest często wplecione w szersze schematy finansowania przestępczości zorganizowanej. Badania wykazały, że oprócz dochodów z przestępstw, legalne źródła finansowania również odgrywają ważną rolę w przedsięwzięciach przestępczych. To „odwrócone pranie pieniędzy” (reverse money laundering), gdzie legalne fundusze są używane do celów nielegalnych.

Kluczowe źródła i mechanizmy finansowania obejmują:

• Dochody z innych nielegalnych działań: Zyski z handlu narkotykami (np. kokainą), tytoniem, oszustw VAT, a także lichwy i handlu bronią, są często reinwestowane w kolejne operacje przestępcze. Na przykład, w handlu tytoniem, choć jest to rzadsze, zdarzało się, że osoby zaangażowane w handel narkotykami, przemyt paliw, kradzieże czy wymuszenia, inwestowały swoje zyski w ten biznes.
• Legalne przedsiębiorstwa i „szara strefa”: Biznesmeni z legalnymi firmami (np. transport, budownictwo, przemysł spożywczy, branża hotelarska, import-eksport) mogą być źródłem finansowania nielegalnych operacji. Często ich legalne zyski lub „szare” dochody (np. z nieopodatkowanej pracy, oszustw podatkowych) są wykorzystywane do finansowania przestępczości. Istnieją przypadki, gdy legalnie działające firmy są wykorzystywane jako przykrywka do działań przestępczych lub nawet do prania pieniędzy.
• Pożyczki i lichwa: Lichwiarze mogą być źródłem kapitału dla grup przestępczych, zwłaszcza w trudnych momentach. Włoskie zorganizowane grupy przestępcze (OGC) oferują pożyczki na wysokie oprocentowanie, aby stopniowo przejmować legalne firmy znajdujące się w trudnościach finansowych, wykorzystując ich reputację i „uczciwą twarz”.
• Fundusze awaryjne i „Obszczak”: Grupy przestępcze utrzymują fundusze na wypadek nieprzewidzianych strat (np. zajęcie towaru, aresztowania). Jednym z przykładów jest rosyjski „obshchak” (ühiskassa w Estonii), czyli wspólna kasa przestępców, z której finansuje się wsparcie dla uwięzionych członków i ich rodzin, co dodatkowo ich wiąże z grupą.
• Metody płatności: Preferowane są gotówka (zwłaszcza banknoty o wysokich nominałach, które ułatwiają transport dużych sum i maskują pochodzenie środków) oraz nieformalne systemy transferu pieniędzy, takie jak hawala. W przypadku mniejszych kwot, używa się tzw. taktyki „mrówki”, gdzie wiele osób przewozi małe sumy pieniędzy, aby uniknąć kontroli.
• „Czarni inwestorzy”: Analiza sieci przestępczych zidentyfikowała „czarnych inwestorów” jako kluczowe węzły w operacjach przestępczych, choć ich dokładne role i mechanizmy finansowania są słabo udokumentowane.

Dlaczego wykrycie finansowania VaaS jest wyzwaniem?

Wykrycie i śledzenie finansowania VaaS oraz ogólnie przestępczości zorganizowanej jest skomplikowane z kilku powodów:

• Brak koncentracji na transakcjach finansowych: Służby ścigania tradycyjnie koncentrowały się na identyfikacji członków grup przestępczych i śledzeniu nielegalnych towarów lub usług, które sprzedają. Ich transakcje finansowe były natomiast rzadko śledzone.
• Brak specjalistycznej wiedzy: Funkcjonariusze organów ścigania działający na poziomie lokalnym często nie posiadają wystarczającej wiedzy i doświadczenia w kwestiach finansowych, co wpływa na jakość gromadzonych informacji finansowych.
• Zacieranie granic między legalnym a nielegalnym: Duża część funduszy pochodzi z legalnych biznesów lub „szarej strefy”, co zaciera granice między legalnymi a nielegalnymi źródłami kapitału. Praktyki „odwróconego prania pieniędzy” (zamiana legalnych funduszy na gotówkę lub przepuszczanie ich przez łańcuch firm w celu zatarcia pochodzenia) są trudne do wykrycia.
• Złożone struktury i ukrywanie własności: Organizatorzy przestępstw VAT, a często i VaaS, stosują złożone schematy z wieloma firmami fikcyjnymi, firmami-słupami i kontami offshore, aby ukryć rzeczywistych beneficjentów i przepływy pieniężne. Prawnicy i księgowi mogą być zaangażowani w tworzenie i rozwiązywanie firm-przykrywek oraz fałszowanie dokumentacji.
• Wykorzystanie nowych technologii i anonimowości: Darknet i zaszyfrowane komunikatory zapewniają poziom anonimowości, który utrudnia śledzenie. Darknetowe rynki oferują opisy produktów, oceny sprzedawców i recenzje kupujących, budując zaufanie w anonimowym środowisku.
• Korupcja: Korupcja urzędników państwowych (np. celników, urzędników skarbowych, policjantów) jest integralną częścią kosztów operacji przestępczych, umożliwiając uniknięcie kontroli i zacieranie śladów.
• Niewystarczające dane statystyczne: Brakuje statystyk dotyczących skonfiskowanych aktywów lub dochodów z przestępczości w ogóle, co utrudnia oszacowanie zysków z przemytu czy innych nielegalnych działań.

Studia przypadków: Identyfikacja śladów VaaS dla specjalistów AML

Ponieważ VaaS jest stosunkowo nowym terminem dla zjawiska zlecania aktów przemocy, a nie konkretnym typem przestępstwa zdefiniowanym w prawie tak jak pranie pieniędzy, musimy analizować je poprzez pryzmat jego przepływów finansowych i operacyjnych w ramach szerszej przestępczości zorganizowanej.

Studium Przypadku 1: Werbowanie młodocianych do „zadań specjalnych”

Grupa przestępcza, specjalizująca się w zastraszaniu konkurencji i odzyskiwaniu długów, wykorzystuje zaszyfrowane aplikacje do werbowania młodych osób, często bez wcześniejszych powiązań z poważną przestępczością, do wykonywania aktów przemocy, takich jak pobicia czy wandalizm mienia. Werbowanie odbywa się poprzez media społecznościowe i platformy, na których młodzież spędza czas. Młodociani otrzymują niewielkie kwoty w kryptowalutach lub gotówce za każde zrealizowane „zadanie”.

• Ścieżka finansowa: Młodociany, otrzymując kryptowalutę (np. Bitcoin, Monero), próbuje ją spieniężyć, korzystając z giełd kryptowalutowych, bankomatów BTC lub transakcji peer-to-peer. Następnie środki trafiają na jego osobiste konto bankowe, lub są wydawane w gotówce.
• Potencjalne czerwone flagi dla AML:
  • Niezgodność wieku i profilu: Młody klient, o minimalnych dochodach oficjalnych, nagle wykazuje aktywność w handlu kryptowalutami lub dokonuje transakcji bankowych o nietypowej dla jego profilu wartości.
  • Nieregularne, małe wpłaty/wypłaty gotówki: Częste, niewielkie wpłaty gotówki na konto, zwłaszcza w regionach znanych z aktywności przestępczej, mogą wskazywać na drobne płatności za „usługi”.
  • Transakcje z giełdami kryptowalutowymi o niskim KYC/AML: Aktywność na mniej regulowanych giełdach może wskazywać na próbę ukrycia źródła środków.
  • Nagłe zmiany zachowania finansowego: Europol ostrzega, że sygnały obejmują niewytłumaczalne bogactwo, nagłe zmiany w zachowaniu lub nową tajemniczość wokół finansów. Jeśli dziecko przestaje prosić o pieniądze, ale wydaje się je mieć, to potencjalna czerwona flaga.

Studium Przypadku 2: VaaS jako narzędzie egzekwowania długów i przejmowania legalnych biznesów

Zorganizowana grupa przestępcza, zajmująca się przemytem narkotyków i tytoniu, pożycza pieniądze legalnym przedsiębiorcom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej (lichwa). Kiedy przedsiębiorcy nie są w stanie spłacić długów, grupa wykorzystuje VaaS do zastraszania i wywierania presji, ostatecznie przejmując ich legalne firmy. Te nabyte legalne przedsiębiorstwa (np. firmy transportowe, hotele, restauracje, agencje nieruchomości) służą następnie do prania pieniędzy i ułatwiania kolejnych operacji przestępczych, takich jak przemyt.

• Ścieżka finansowa: Zyski z nielegalnych operacji (np. handel kokainą) są reinwestowane w lichwę. Następnie, poprzez przejęte legalne biznesy, następuje mieszanie legalnych i nielegalnych dochodów, co zaciera granice źródeł kapitału. Pieniądze są inwestowane w nieruchomości, luksusowe dobra, lub deponowane na kontach offshore.
• Potencjalne czerwone flagi dla AML:
  • Nietypowe transakcje w firmach „na zakręcie”: Nagle zwiększone lub nietypowe przepływy finansowe w legalnych firmach, które niedawno przeszły zmianę właściciela lub zgłaszały trudności finansowe.
  • Zwiększone transakcje gotówkowe w branżach ryzyka: Restauracje, bary, hotele, salony kosmetyczne, sklepy spożywcze (tzw. „cash-intensive businesses”) są często wykorzystywane do prania pieniędzy. Nagły wzrost obrotu gotówkowego w takich miejscach, bez wyraźnego uzasadnienia, to sygnał ostrzegawczy.
  • Wykorzystanie „słupów” i kont offshore: Występowanie w strukturach korporacyjnych firm, które wydają się być zarządzane przez „słupów” lub powiązanych z firmami z jurysdykcji o niskim nadzorze podatkowym, może wskazywać na ukrywanie własności i pranie pieniędzy.
  • Transakcje nieruchomościowe o podejrzanej naturze: Zakup luksusowych nieruchomości lub wielu nieruchomości bez wyraźnego legalnego źródła funduszy.

Podsumowanie: Niezbędna czujność w erze „przemocy jako usługi”

Violence as a Service to nie tylko brutalny przejaw przestępczości zorganizowanej, ale także złożone zjawisko o głębokich implikacjach finansowych. Stanowi ono odzwierciedlenie ewolucji rynków przestępczych, które coraz częściej przyjmują model „usługowy”, obniżając bariery wejścia i zwiększając dostępność narzędzi przemocy dla szerokiego grona złośliwych aktorów. Dla specjalistów AML, kluczowe jest zrozumienie, że VaaS generuje znaczące przepływy nielegalnych środków, które są następnie integrowane z legalnym systemem finansowym poprzez złożone schematy prania pieniędzy.

Wykrywanie finansowania VaaS wymaga odmiany w myśleniu – przejścia od śledzenia samych dóbr i usług przestępczych do dogłębnej analizy transakcji finansowych i poszukiwania „odwrotnego prania pieniędzy”. Inwestycje w legalne biznesy, nietypowe przepływy gotówkowe i wykorzystanie młodych, podatnych na wpływy osób to tylko niektóre z czerwonych flag, na które należy zwracać uwagę.

Walka z VaaS to jak walka z niewidzialnym wrogiem w gęstej mgle. Przestępcy działają w ukryciu, zacierając ślady, a ich akty przemocy są jedynie końcowym, widocznym efektem długiego łańcucha finansowania. Rolą specjalistów AML jest rozproszenie tej mgły poprzez zaawansowane techniki analityczne, ciągłe szkolenie i ścisłą współpracę z organami ścigania, aby ujawnić i zneutralizować finansowe korzenie tego narastającego zagrożenia.

Słownik kluczowych terminów

• Typologie AML (Anti-Money Laundering Typologies): Wzorce prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, które są identyfikowane i publikowane w raportach przez Jednostki Analityki Finansowej (FIU) oraz międzynarodowe organizacje regulacyjne, takie jak Asia/Pacific Group on Money Laundering (APGML) czy AUSTRAC. Służą one jako cenne zasoby do wdrażania podejścia opartego na ryzyku w zakresie zgodności z przepisami AML/CTF i często odzwierciedlają lokalne środowisko gospodarcze i regulacyjne. Tookitaki wykorzystuje kompleksowe repozytorium typologii w ramach swojego ekosystemu Anti-Financial Crime (AFC) Ecosystem, które zawiera zarówno ustalone, jak i pojawiające się typologie, aby wyprzedzać ewoluujące techniki przestępcze.
• Ekosystem Zwalczania Przestępczości Finansowej (Anti-Financial Crime, AFC Ecosystem): Rewolucyjne podejście Tookitaki do walki z przestępstwami finansowymi, oparte na modelu współpracy społecznościowej. Wspiera wymianę wiedzy, typologii i najlepszych praktyk między instytucjami finansowymi, co ma na celu zapewnienie, że pozostają one w czołówce wymagań regulacyjnych i pojawiających się zagrożeń. Platforma FinCense firmy Tookitaki jest zasilana przez ten ekosystem.
• Przestępczość jako Usługa (Crime-as-a-Service, CaaS): Model, w którym specyficzne usługi przestępcze są oferowane na wynajem, co umożliwia specjalizację i niższe bariery wejścia dla cyberprzestępców. Europol określa cyberataki jako „wierzchołek góry lodowej” przestępczości jako usługi. Przykłady obejmują Ransomware-as-a-Service (RaaS) oraz Violence-as-a-Service (VaaS).
• Oprogramowanie Ransomware jako Usługa (Ransomware-as-a-Service, RaaS): Model biznesowy w cyberprzestępczości, w którym podmioty stowarzyszone (cyberprzestępcy przeprowadzający ataki) korzystają z narzędzi i platform udostępnianych przez grupy tworzące oprogramowanie ransomware w zamian za procent od wygenerowanych nielegalnych zysków. Jest to rodzaj „usługi” dostępnej na ciemnej sieci.
• Przemoc jako Usługa (Violence-as-a-Service, VaaS): Termin opisujący sieci przestępcze, które oferują fizyczne akty przemocy na zlecenie, takie jak niszczenie mienia (np. „brickings”), podpalenia („firebombings”) i płatne strzelaniny („shootings for hire”). Europol uruchomił specjalną grupę zadaniową do walki z tego typu sieciami. Zdarzają się przypadki rekrutowania nastolatków jako płatnych zabójców za pośrednictwem zaszyfrowanych aplikacji.
• Rynki Darknetowe (Darknet Markets): Część internetu, która przyciąga zainteresowanie ze względu na swoją rolę w ułatwianiu wymiany nielegalnych towarów i usług. Specjaliści ds. cyberzagrożeń monitorują te rynki, aby uzyskać wgląd w pojawiające się zagrożenia.
• Finansowanie Przestępczości Zorganizowanej (Financing of Organised Crime): Obszar badań i działań śledczych, który skupia się na źródłach, mechanizmach i podejściach wykorzystywanych do zasilania operacji zorganizowanych grup przestępczych. Badania wykazały, że przestępcy wykorzystują różnorodne źródła kapitału, w tym pieniądze pochodzące z legalnych przedsiębiorstw, oszczędności osobiste, pożyczki od przyjaciół, a także zyski z innych nielegalnych działalności.
• Odwrócone Pranie Pieniędzy (Reverse Money Laundering): Proces, w którym środki pochodzące z legalnych źródeł są celowo maskowane, aby mogły być wykorzystane do nielegalnych celów. Dzieje się tak w celu ukrycia pochodzenia funduszy i jest szczególnie widoczne w przypadku dużych oszustw związanych z VAT, gdzie wprowadzane są fałszywe firmy, firmy offshore i słupy.
• Kapitał Społeczny w Sieciach Przestępczych (Social Capital in Criminal Networks): Obejmuje zaufane relacje i reputację, które są kluczowe w sieciach przestępczych. Umożliwiają one dostęp do kredytu, nawiązywanie relacji biznesowych z dostawcami i klientami oraz uzyskiwanie finansowania w krytycznych momentach.
• Fundusze Awaryjne / „Na Czarną Godzinę” (Contingency Funds / „Rainy Day” Funds): Środki finansowe odkładane przez przedsiębiorców przestępczych w celu pokrycia nieprzewidzianych strat i jednorazowych wydatków, takich jak aresztowania, zajęcie towaru lub funduszy. Fundusze te są zazwyczaj przechowywane w gotówce w skrytkach bankowych lub na kontach offshore, ponieważ szybka płynność jest priorytetem w krytycznych momentach.
• Obszczak (Obschak / „ühiskassa”): Specyficzna forma przestępczego funduszu wzajemnego, szczególnie związana z rosyjską subkulturą przestępczą. Służy do wspierania uwięzionych przestępców i ich rodzin, co ma dodatkową korzyść w postaci związania ich z grupą, a także do rozbudowy przedsięwzięć przestępczych.

Najczęściej zadawane pytania – Violence as a Service (VaaS) przemoc jako usługa

Zastrzeżenie (Disclaimer): Treść artykułu ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. Nie stanowi porady prawnej, finansowej ani żadnej innej formy profesjonalnego doradztwa. Informacje zawarte w tym tekście opierają się na dostępnych źródłach i mają na celu podniesienie świadomości na temat zjawiska Violence as a Service oraz jego wpływu na przeciwdziałanie praniu pieniędzy. Przed podjęciem jakichkolwiek decyzji związanych z AML lub bezpieczeństwem, zawsze należy skonsultować się z odpowiednimi ekspertami prawnymi lub finansowymi.