Co oznaczają cyfry w numerze rachunku bankowego?

Pewnie zastanawiałeś się, wpisując długie numery rachunków bankowych, co oznaczają cyfry w numerze rachunku bankowego? W poniższym wpisie postaram się rozwiązać tę zagadkę. Przy okazji zdradzę również sposób jak szybko zweryfikować numer rachunku bankowego.

Z tego wpisu dowiesz się:

Zacznijmy od historii. W związku z wprowadzeniem zapisów Dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r., w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego (pierwsza dyrektywa PSD) i utworzeniu jednolitego obszaru płatności SEPA (Single Euro Payments Area), w 2008 roku wdrożono ujednolicony system nadawania numerów rachunków w standardzie NRB i IBAN. Numer NRB jest używany w krajowym systemie płatniczym, z kolei IBAN jest stosowany w obrocie międzynarodowym z tym, że oficjalnie jest dopuszczony zamiennie do używania również w obrocie krajowym (wymagany w przypadku rachunków w euro). Wszystkie rachunki bankowe w ramach europejskiego obszaru płatności SEPA oraz NRB w Polsce są unikalne, tzn. nie jest możliwe by występowały dwa identyczne numery rachunków w różnych krajach i bankach.

Rachunki bankowe w Polsce – NRB lub IBAN

Zgodnie z Zarządzeniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego rachunki bankowe w Polsce muszą być numerowane w jednej z dwóch postaci:

• Numeru Rachunku Bankowego (NRB), lub 
• Międzynarodowego Numeru Rachunku Bankowego (IBAN).

NRB składa się z 26 cyfr podzielonych na grupy:

• dwie cyfry “liczby kontrolnej”;
• osiem kolejnych cyfr stanowiących numer rozliczeniowy;
• reszta 16 cyfr jako numer porządkowy rachunku, nadawany przez bank.

NRB bez liczby kontrolnej (pozostałe 24 cyfry) nazywany jest BBAN (Basic Bank Account Number) czyli Podstawowy Numer Rachunku Bankowego.

Przykład numeru rachunku bankowego w standardzie NRB.

Numer IBAN składa się z dwóch znaków stanowiących międzynarodowy kod ISO identyfikujący kraj (kod Polski oznaczony literami PL) oraz 26 cyfr numeru NRB.

Przykład numeru IBAN poniżej:

Struktura rachunku bankowego IBAN

Poniższa ilustracja przedstawia strukturę budowy rachunku bankowego.

Liczba kontrolna

Pierwsze dwie cyfry numeru NRB stanowią liczbę kontrolną. Liczba kontrolna jest najważniejszym elementem składowym każdego numeru rachunku bankowego. Dzięki liczbie kontrolnej możemy zweryfikować poprawność całego numeru BBAN (pozostałe 24 cyfry). Mamy pewność, że podany rachunek jest prawidłowy. Sposób jej wyliczania opisuję w kolejnym rozdziale.

Numer rozliczeniowy banku

Cyfry od 3 do 10 jako numer rozliczeniowy odpowiadają za identyfikację banku, w którym jest prowadzony dany rachunek bankowy. Każdy bank ma przypisany własny identyfikacyjny numer banku, który jest nadawany przez Narodowy Bank Polski. W numerze rachunku jest podawany od cyfry 3 do 6 w przypadku banków spółdzielczych a w pozostałych przypadkach od cyfry 3 do 5 (wtedy szósta cyfra to zawsze 0).

Przykłady numerów rozliczeniowych:

Szczegółową listę banków wraz z numerami rozliczeniowymi można znaleźć na stronie:

Cyfry od 7 do 10, w przypadku dużych banków, odpowiadają za identyfikację oddziału (jednostki organizacyjnej banku). Ostatnia 10-ta cyfra jest cyfrą kontrolną.

Warto zwrócić uwagę, że w przypadku banków, które łączyły się, często nowy bank pozostawiał stary numer rachunku swojego klienta, co może na pierwszy rzut oka wprowadzać w błąd, ale tak naprawdę jest dużym ułatwieniem. Przykładowo mój numer rachunku w Deutsche Bank po przeniesieniu do Santander Bank Polska pozostał bez zmian, tak jak i kod banku 191, zamiast 109, który jest przypisany do… Banku Zachodniego WBK, obecnie jako Santander Bank Polska.

Numer porządkowy rachunku

Numer porządkowy rachunku jest wewnętrzną sprawą każdego banku. Jedynym warunkiem jest jego długość, która zawsze musi wynosić 16 cyfr. W przypadku własnego systemu nadawania numerów, który jest krótszy, numer porządkowy powinien być poprzedzony zerami. W praktyce w wielu bankach po numerze rozliczeniowym banku jest umieszczane osiem zer, co często utrudnia poprawne wpisywanie numeru, szczególnie jeśli cyfry nie są oddzielone spacjami. Dobre rozwiązanie wprowadził Bank Pekao SA, który w numerze rachunku wprowadził duże ułatwienie używając numeracji 0000 1111. Spotkałem się również z numerem rachunku w Credit Agricole zakończonym ośmioma zerami. 

Szczególnym przypadkiem indywidualnych rachunków są tzw. płatności masowe (mass collect) np. dostawców usług telekomunikacyjnych, dystrybucji energii, spółdzielni mieszkaniowych, urzędów. Ostatnie cyfry numeru porządkowego rachunku mogą być numerem umowy lub innym identyfikatorem klienta. Tego typu rachunki w znacznym stopniu usprawniają działanie firmom, które obsługują znaczną liczbę klientów, umożliwiając automatyczną identyfikację płatności bez względu na opis przelewu, przyspieszając księgowanie i rozliczanie wpłat. Banki udostępniają nawet 13 ostatnich cyfr numeru rachunku do dyspozycji firmy.

W takim przypadku jest generowany indywidualny, wirtualny numer rachunku (oczywiście przy zachowaniu zasad tworzenia rachunków NRB), na który kontrahent dokonuje płatności. Płatności wszystkich kontrahentów są przekazywane elektronicznie w zbiorczym pliku (z danymi identyfikującymi) i mogą być automatycznie zaksięgowane w systemie firmy.

Przykładem jest również indywidualny rachunek podatkowy, w którym zawarty jest numer PESEL podatnika.

Jak wyliczyć liczbę kontrolną numeru rachunku?

Zasady wyliczania NRB (także odpowiednio do numeru IBAN) określa Polska Norma PN-F-01102:2012 “Bankowość i pokrewne usługi finansowe – Numer Rachunku Bankowego (NRB)”.

Liczbę kontrolną można wyliczyć w sposób uproszczony lub bardziej skomplikowaną metodą wielomianową. Do wyliczenia liczby kontrolnej w sposób uproszczony służy algorytm MOD 97 (metoda modulo 97), matematycznie działanie w postaci dzielenia z resztą.

Wzór na dzielenie z resztą.

a = k * b + r

0 ≤ r ≤ b

• a = dzielna
• k = iloraz
• b = dzielnik
• r = reszta

Dzielenie z resztą określa iloraz “k”, ile razy dzielnik “b” mieści się (w całości) w dzielnej “a” oraz jaka część pozostaje jako reszta “r”. Zgodnie z powyższym zapisem wzoru, określona liczba całkowita jest równa iloczynowi ilorazu “k” oraz dzielnika “b”, oraz reszty “r”.

Na prostym przykładzie:

Dzielna a = 29

29 = 9 * 3 + 2

stąd 9 * 3 = 27 a dopełnieniem reszty do 29 jest 2

Zgodnie ze wzorem otrzymujemy wynik reszty = 2.

Wracając do wyliczenia liczby kontrolnej rachunku IBAN, posiadając numer w postaci:

PL CC 1240 1156 0000 1111 2914 5837

• Usuwamy ewentualne spacje;
• Do 24 cyfr rachunku BBAN należy na końcu dodać kod kraju oraz dwa zera;
• Litery tworzące kod kraju należy zamienić na przypisane im liczby od A = 10 do Z = 35. W przypadku Polski będzie to PL = 2521;
• Po przekształceniu otrzymujemy następującą liczbę:

124011560000111129145837252100

• Dla podanej liczby “a” należy obliczyć resztę z dzielenia przez 97 (modulo), czyli ile razy liczba 97 (dzielnik – “b”) mieści się w liczbie z przekształconego numeru rachunku i jaka liczba określa resztę “r”.

124011560000111129145837252100 = k * 97 + 96

Dla wyznaczenia liczby kontrolnej, uzyskany wynik z modulo 97 odejmij od 98. Jeśli otrzymany wynik jest z przedziału 1-9, z przodu dodaj 0, np. 02.

Dla powyższego przykładu: 

98 – MOD97

98 – 96 = 2 

02

Poprawny rachunek będzie miał postać:

PL 02 1240 1156 0000 1111 2914 5837

Jak sprawdzić poprawność numeru rachunku w standardzie IBAN?

Do sprawdzenia poprawności numeru rachunku również należy się posłużyć powyżej opisanym wzorem. Przechodząc do wyliczeń z rachunku bankowego należy przekształcić numer IBAN według poniższej instrukcji:

• Numer IBAN w postaci:

PL 02 1240 1156 0000 1111 2914 5837

• Usuwamy ewentualne spacje;
• Kod kraju oraz liczba kontrolna, czyli 4 pierwsze znaki należy przenieść na koniec numeru;
• Litery tworzące kod kraju należy zamienić na przypisane im liczby od A = 10 do Z = 35. W przypadku Polski będzie to PL = 2521;
• Po przekształceniu otrzymujemy następującą liczbę:

124011560000111129145837252102

• Dla podanej liczby należy wyliczyć resztę z dzielenia przez 97.

Jeśli wynik jest równy 1 – podany numer rachunku jest poprawny.

124011560000111129145837252102 = k * 97 + 1

Wyliczenie lub sprawdzenie liczby kontrolnej IBAN funkcją MOD w arkuszu kalkulacyjnym

Niestety wyliczenie w bezpośredni sposób, w MS Excel lub Arkuszu Google, odpowiadającej funkcji MOD jest niemożliwe. Wynika to z ograniczeń oprogramowania, które umożliwia wykonywanie działań na liczbach o długości maksymalnie 15 cyfr. W przypadku numeru IBAN mamy ich aż 30.

Istnieje obejście tego problemu polegające na odpowiednim podzieleniu tak długiej liczby. Poniższa instrukcja dotyczy zarówno wyliczenia liczby kontrolnej, jak i sprawdzenia jej poprawności. Różnica występuje przy podstawieniu do funkcji 24 cyfr podstawowego numeru rachunku BBAN dla wyliczenia liczby kontrolnej lub wpisania pełnego numeru IBAN z liczbą kontrolną i kodem Polski w celu sprawdzenia liczby.

Zastosowane rozwiązanie polega na obliczeniu funkcji MOD dla podzielonej liczby stanowiącej numer rachunku wykorzystując funkcje wyodrębnienia znaków z tekstu (LEWY( ), FRAGMENT.TEKSTU( ), PRAWY( ) ). Ja postanowiłem rozdzielić na 3 części, odpowiednio po 8 cyfr dla wyliczenia liczby kontrolnej oraz na 8, 10 i 12 cyfr do sprawdzenia poprawności. Dla każdej wyodrębnionej części rachunku funkcja MOD obliczana jest oddzielnie i jej wynik dodawany do wyliczenia MOD z kolejnego fragmentu.

Poniższa ilustracja pokazuje wyliczenie reszty z dzielenia funkcji MOD i jeden z wielu sposobów rozdzielenia liczby.

Zapis funkcji do wyliczenia liczby kontrolnej wygląda następująco:

=98-MOD(MOD(MOD(MOD(LEWY(B1;8);97)

&FRAGMENT.TEKSTU(B1;9;8);97)

&PRAWY(B1;8)

Funkcja do sprawdzenia liczby kontrolnej wymaga modyfikacji:

=MOD(MOD(MOD(LEWY(B4;8);97)

&FRAGMENT.TEKSTU(B4;9;10);97)

&PRAWY(B4;12);97)

Jak uniknąć błędów przy wpisywaniu lub sprawdzaniu numerów rachunków?

Wspomniana powyżej Polska Norma określa również format zapisu rachunków NRB w formie elektronicznej i papierowej. Biorąc pod uwagę określone wymagania, elektroniczny zapis rachunku powinien być tworzony w formie ciągłej bez żadnych znaków pomiędzy cyframi, w tym spacji tak jak na poniższym przykładzie:

02124011560000111129145837

Ma to na celu usprawnienie wszystkich księgowań oraz wszelkich formuł sprawdzających poprawność. Jak widać taki zapis nie ułatwia wzrokowego sprawdzenia poprawności rachunku, gdyż wszystkie cyfry zlewają się w jedną całość.

W formie papierowej, banki są zobligowane do podawania numeru rachunku bankowego, gdzie poszczególne sekcje są rozdzielone pojedynczą spacją lub separatorem. Zapis numeru rachunku powinien zawierać rozdzieloną liczbę kontrolną oraz każde kolejne cztery cyfry jak na poniższym przykładzie.

02 1240 1156 0000 1111 2914 5837

Szczególny przypadek stanowią blankiety poleceń przelewów wypełnianych odręcznie, gdzie każda cyfra jest wpisywana w oddzielną kratkę. Dla ułatwienia na takim blankiecie drukowane są pogrubione kreski rozdzielające poszczególne sekcje numeru rachunku.

W obecnych systemach bankowości internetowej i mobilnej część banków stara się pomóc klientom wirtualnie dzieląc cyfry rachunku na poszczególne sekcje.

Niestety nie wszystkie banki rozdzielają numery rachunków a jest to przydatne przy szybkim i bezbłędnym wpisywaniu. Z kolei część banków umożliwia wpisywanie numerów kont ze spacjami automatycznie przekształcając na jednolity ciąg znaków.

Wiele lat pracy w bankowości nauczyło mnie, że najważniejszą czynnością przy sprawdzaniu poprawności zapisanego numeru rachunku bankowego jest sprawdzenie pierwszych sześciu cyfr, czyli liczby kontrolnej i numeru banku oraz ostatnich czterech cyfr numeru porządkowego. To wystarczy aby upewnić się, że numer został poprawnie podany.

02 1240 1156 0000 1111 2914 5837