Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nakłada na instytucje finansowe (i nie tylko) obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego w stosunku do klientów, których zamierza obsługiwać lub już obsługuje oraz do przeprowadzanych transakcji.
Mając na uwadze skalę występujących nadużyć, niosących znamiona prania pieniędzy, organy państwowe muszą posiadać narzędzia umożliwiające badanie przeprowadzanych transakcji. W ramach systemu obrotu pieniężnego, instytucje finansowe zostały zobligowane do wykonywania czynności mających na celu wyeliminowanie możliwości dokonywania transakcji, które wiązałyby się z praniem pieniędzy. Najważniejsza w tym procesie jest właściwa identyfikacja osób, analiza transakcji oraz występujących powiązań osobowych a także źródeł pochodzenia majątku.
instytucje finansowe, wobec klienta, mają stosować adekwatne środki bezpieczeństwa finansowego, w zakresie i z częstotliwością uwzględniającą ustalony w drodze oceny poziom ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, związany ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną.
Poniższy artykuł ma za zadanie przedstawić najważniejsze zagadnienia związane z podejmowanymi działaniami z punktu widzenia banków.
Kiedy stosowane są środki bezpieczeństwa finansowego?
Środki bezpieczeństwa finansowego są stosowane w przypadku nawiązywania stosunków gospodarczych (m.in. zawieranie umowy) a także w trakcie utrzymywania stosunków gospodarczych z danym podmiotem, w ramach ustalonego poziomu ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, w szczególności gdy doszło do zmiany ustalonego charakteru lub okoliczności stosunków gospodarczych (np. zmiany struktury właścicielskiej, kadry zarządzającej lub przedmiotu działalności).
Dodatkowo w art. 35 ustawy wymieniono kilka konkretnych przypadków ich stosowania, takich jak:
- przeprowadzanie transakcji okazjonalnej:
- o równowartości min. 15000 Euro, będącej pojedynczą lub powiązanymi między sobą operacjami,
- stanowiącej transfer środków pieniężnych na kwotę przekraczającą równowartość 1000 Euro,
- przeprowadzanie gotówkowej transakcji okazjonalnej o równowartości min. 10000 Euro będącej pojedynczą lub powiązanymi między sobą operacjami,
- obstawianie stawek oraz odbioru wygranych o równowartości min. 2000 Euro, będącej pojedynczą lub powiązanymi między sobą operacjami,
- podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu,
- wątpliwości co do prawdziwości lub kompletności uzyskanych danych identyfikacyjnych klienta,
- wobec osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne.
Zakres środków bezpieczeństwa finansowego
Stosując środki bezpieczeństwa finansowego, zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy, instytucja finansowa dokonuje:
- identyfikacji klienta oraz weryfikacji jego tożsamości;
- identyfikacji beneficjenta rzeczywistego oraz weryfikacji jego tożsamości i ustalenia struktury własności i kontroli;
- oceny stosunków gospodarczych i (stosownie do sytuacji) uzyskuje informacje dotyczące ich celu i zamierzonego charakteru;
- bieżącego monitorowania stosunków gospodarczych klienta.
Bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych polega na:
- analizie przeprowadzanych transakcji;
- badaniu pochodzenia majątku klienta (np. w formie oświadczenia, w którym klient wskazuje, że jego majątek pochodzi z tytułu: działalności gospodarczej, wynagrodzenia z umowy o pracę, przychodów z inwestycji np. lokat, akcji, majątku rodzinnego) – w przypadkach uzasadnionych okolicznościami;
- bieżącym aktualizowaniu informacji, danych i dokumentów dotyczących klienta.
Analiza transakcji musi brać pod uwagę ich zgodność z wiedzą instytucji finansowej o danym kliencie oraz rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności a także zgodność z ustalonym poziomem ryzyka związanym z tym klientem.
W przypadku braku możliwości zastosowania jednego ze środków bezpieczeństwa finansowego, instytucja finansowa nie nawiązuje stosunków gospodarczych, nie przeprowadza transakcji okazjonalnej, nie przeprowadza transakcji za pośrednictwem rachunku bankowego lub rozwiązuje stosunki gospodarcze.
Wymagane jest udokumentowanie wyników bieżącej analizy przeprowadzanych transakcji, w celu wykazania, że przy ustalaniu poziomu ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu zastosowane zostały odpowiednie środki bezpieczeństwa finansowego. Wszystkie przeprowadzone i udokumentowane analizy wraz z kopiami dokumentów i uzyskanych informacji, dowodami oraz ewidencją przeprowadzonych transakcji, w tym oryginały lub kopie dokumentów niezbędnych do identyfikacji transakcji, muszą być przechowywane przez instytucję przez okres 5 lat (licząc do końca roku kalendarzowego, w którym upływa ten okres) od momentu zakończenia stosunków gospodarczych (np. umowy) lub przeprowadzenia transakcji okazjonalnej.
W przypadku osób zajmujących eksponowane stanowisko polityczne nawiązanie lub kontynuacja stosunków gospodarczych wymaga akceptacji kadry kierowniczej wyższego szczebla w danej instytucji finansowej. Instytucja finansowa wobec takich osób stosuje odpowiednie środki w celu ustalenia źródła majątku klienta i źródła pochodzenia wartości majątkowych pozostających w dyspozycji klienta w ramach stosunków gospodarczych lub transakcji oraz intensyfikuje bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta opisane powyżej.
Wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego
Zgodnie z wytycznymi Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego, co do zasady wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego polegają na stosowaniu, odpowiednio regulując zakres i częstotliwość, środków bezpieczeństwa finansowego. Art. 34 pkt 1 Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu określa środki bezpieczeństwa finansowego, które obejmują przede wszystkim identyfikację klienta i beneficjenta rzeczywistego oraz weryfikację ich tożsamości a także w przypadku beneficjenta rzeczywistego podejmowanie uzasadnionych czynności w celu ustalenia struktury własności i kontroli jeśli klient jest osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej.
Wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego stosowane są w przypadkach wyższego ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu na podstawie przeprowadzonej analizy klienta lub dokonywanych transakcji okazjonalnych.
Zgodnie z art. 43 ustawy z wyższym ryzykiem prania pieniędzy możemy mieć do czynienia w przypadku:
- nawiązywania stosunków gospodarczych w nietypowych okolicznościach;
- osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, których działalność służy do przechowywania aktywów osobistych;
- spółki, w której wydano akcje na okaziciela, której papiery wartościowe nie są dopuszczone do obrotu zorganizowanego, lub spółki, w której prawa z akcji lub udziałów są wykonywane przez podmioty inne niż akcjonariusze lub udziałowcy;
- gdy przedmiot prowadzonej przez klienta działalności gospodarczej obejmuje przeprowadzanie znacznej liczby lub opiewających na wysokie kwoty transakcji gotówkowych;
- nietypowej lub nadmiernie złożonej struktury własnościowej klienta, biorąc pod uwagę rodzaj i zakres prowadzonej przez niego działalności gospodarczej;
- korzystania przez klienta z usług lub produktów oferowanych w ramach bankowości prywatnej;
- korzystania przez klienta z usług lub produktów sprzyjających anonimowości lub utrudniających jego identyfikację, w tym z usługi polegającej na tworzeniu dodatkowych numerów rachunków, powiązanych z posiadanym rachunkiem, w celu ich udostępniania innym podmiotom do identyfikacji płatności lub zleceniodawców tych płatności – dotyczy dostawców usług płatniczych np. Blue Media;
- nawiązywania albo utrzymywania stosunków gospodarczych lub przeprowadzania transakcji okazjonalnej bez fizycznej obecności klienta, w przypadku, gdy nie ograniczono ryzyka w inny sposób, np. przez użycie notyfikowanego środka identyfikacji elektronicznej lub wymóg stosowania kwalifikowanego podpisu elektronicznego lub profilu zaufanego;
- zlecania przez nieznane lub niepowiązane z klientem podmioty trzecie transakcji, których beneficjentem jest klient;
- objęcia stosunkami gospodarczymi lub transakcjami nowych produktów lub usług albo oferowanie produktów lub usług przy wykorzystaniu nowych kanałów dystrybucji;
- powiązania stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z:
- państwem trzecim wysokiego ryzyka,
- państwem o wysokim poziomie korupcji lub innego rodzaju działalności przestępczej, państwo finansujące, wspierające lub z którym łączona jest działalność organizacji terrorystycznych,
- państwem, w stosunku do którego ONZ lub Unia Europejska podjęły decyzję o nałożeniu sankcji lub szczególnych środków ograniczających;
- klienta pochodzącego z państwa trzeciego wysokiego ryzyka lub mającego w nim siedzibę.
Każda instytucja finansowa ma obowiązek monitorowania przeprowadzanych transakcji z i pomiędzy klientami. W przypadku podejrzenia transakcji nietypowej, nienaturalnie złożonej oraz opiewającej na wysoką kwotę, nie mającej uzasadnienia prawnego lub gospodarczego, instytucja finansowa musi podjąć odpowiednie działania:
- w celu wyjaśnienia okoliczności, w jakich przeprowadzono transakcję;
- stosując wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego, w odniesieniu do stosunków gospodarczych, w ramach których transakcja została przeprowadzona.
Uproszczone środki bezpieczeństwa finansowego
Uproszczone środki bezpieczeństwa finansowego mogą być stosowane w przypadkach, gdy analiza wykazała niższe ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Zgodnie z art. 42 ustawy niższe ryzyko prania pieniędzy może występować w przypadku:
- klienta będącego jednostką sektora finansów publicznych,
- przedsiębiorstwa państwowego lub spółką z większościowym udziałem Skarbu Państwa,
- jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków,
- spółki, której papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym (giełdzie) podlegającym wymogom ujawniania informacji o jej beneficjencie rzeczywistym wynikającym z przepisów prawa Unii Europejskiej lub odpowiadającym im przepisom prawa państwa trzeciego, albo spółki z większościowym udziałem takiej spółki giełdowej,
- rezydenta państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
- rezydenta państwa trzeciego określanego przez wiarygodne źródła jako państwo o niskim poziomie korupcji lub innej działalności przestępczej,
- rezydenta państwa trzeciego, w którym według danych pochodzących z wiarygodnych źródeł obowiązują przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu odpowiadające wymogom wynikającym z przepisów Unii Europejskiej.
Uproszczonych środków bezpieczeństwa finansowego nie można stosować wobec osób lub podmiotów wymienionych powyżej, jeśli istnieje podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu lub istnieją wątpliwości co do prawdziwości lub kompletności uzyskanych danych identyfikacyjnych klienta.
